वाटरलू को युद्ध

परिशिष्टहरू

पात्रहरू

सन्दर्भहरू


Play button

1815 - 1815

वाटरलू को युद्ध



वाटरलूको युद्ध आइतवार, 18 जुन 1815 मा, नेदरल्याण्डको युनाइटेड किंगडमको वाटरलू नजिकै, अहिले बेल्जियममा भएको थियो।नेपोलियनको नेतृत्वमा रहेको फ्रान्सेली सेना सातौं गठबन्धनका दुई सेनाहरूद्वारा पराजित भएको थियो।एउटा बेलायती नेतृत्वको गठबन्धन थियो जसमा युनाइटेड किंगडम, नेदरल्यान्ड्स, ह्यानोभर, ब्रन्सविक र नासाउ, ड्यूक अफ वेलिंग्टनको कमाण्डमा रहेका एकाइहरू थिए।अर्को फिल्ड मार्शल भोन ब्लुचरको नेतृत्वमा ठूलो प्रसियन सेना थियो।युद्धले नेपोलियन युद्धको अन्त्यलाई चिन्ह लगाइयो।
HistoryMaps Shop

पसलमा भेट्नुहोस्

प्रस्तावना
क्वाट्रे ब्रासको युद्ध ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 15

प्रस्तावना

Quatre Bras, Genappe, Belgium
15 जून बिहान बिहान चार्लेरोई नजिकैको सीमा पार गर्दै, फ्रान्सेलीहरूले द्रुत रूपमा गठबन्धन चौकीहरू ओगटे, नेपोलियनको "केन्द्रीय स्थिति" वेलिंग्टन र ब्लुचरको सेनाहरू बीच सुरक्षित गर्यो।उनले आशा गरे कि यसले उनीहरूलाई संयोजन गर्नबाट रोक्न सक्छ, र उसले पहिले प्रसियन सेनालाई नष्ट गर्न सक्षम हुनेछ, त्यसपछि वेलिंग्टनको।नेको आदेशहरू क्वाट्रे ब्रासको चौराहेहरू सुरक्षित गर्नका लागि थिए, ताकि उनी पछि पूर्वतिर घुम्न सकून् र आवश्यक भएमा नेपोलियनलाई बलियो बनाउन सकून्।नेयले क्वाट्रे ब्रासको क्रसरोडलाई सुन्तलाको राजकुमारले हल्का रूपमा राखेको फेला पारे, जसले नेयको प्रारम्भिक आक्रमणलाई पन्छाए तर फ्रान्सेली सेनाको भारी संख्याले बिस्तारै पछाडि धकेल्यो।यसैबीच, 16 जुनमा, नेपोलियनले रिजर्वको भाग र आफ्नो सेनाको दाहिने पखेटा प्रयोग गरेर लिग्नीको युद्धमा ब्लुचरको प्रसियनहरूलाई आक्रमण गरे र पराजित गरे।प्रसियन केन्द्रले भारी फ्रान्सेली हमलाहरू अन्तर्गत बाटो दियो, तर फ्ल्याङ्कहरूले आफ्नो भूमि राखे।लिग्नीबाट प्रसियन रिट्रीट अवरुद्ध भयो र फ्रान्सेलीहरूले ध्यान दिएनन्।लिग्नीबाट प्रसियन रिट्रीटको साथ, क्वाट्रे ब्रासमा वेलिंग्टनको स्थिति असम्भव थियो।अर्को दिन ऊ उत्तर तर्फ फर्कियो, एक रक्षात्मक स्थितिमा उसले अघिल्लो वर्ष पुन: जोडेको थियो - मोन्ट-सेन्ट-जीनको तल्लो रिज, वाटरलू गाउँको दक्षिण र सोनियन वन।लिग्नी छोड्नु अघि, नेपोलियनले ग्रौचीलाई आदेश दिएका थिए, जसले दाहिने पङ्क्तिको कमाण्ड गरेका थिए, 33,000 पुरुषहरूसँग पछि हट्ने प्रसियनहरूलाई पछ्याउन।ढिलो शुरुवात, प्रसियनहरूले लिएको दिशाको बारेमा अनिश्चितता, र उनलाई दिइएको आदेशको अस्पष्टताको मतलब यो हो कि ग्रुचीले प्रसियन सेनालाई वाभ्रेमा पुग्न रोक्न धेरै ढिलो भएको थियो, जहाँबाट यो वेलिंग्टनलाई समर्थन गर्न मार्च गर्न सक्छ।
दिउँसो घण्टा
वेलिंगटनले ब्लुचरलाई लेख्दै ©David Wilkie Wynfield
1815 Jun 18 02:00

दिउँसो घण्टा

Monument Gordon (1815 battle),
वेलिंगटन 18 जुन को लगभग 02:00 वा 03:00 मा उठ्यो, र बिहान सम्म पत्र लेखे।उसले पहिले ब्लुचरलाई पत्र लेखेको थियो कि यदि ब्लुचरले उनलाई कम्तिमा एउटा कोर्प्स उपलब्ध गराउन सक्छ भने उसले मोन्ट-सेन्ट-जीनमा युद्ध दिनेछ।अन्यथा ऊ ब्रसेल्स तर्फ फर्किने थियो।रातिको काउन्सिलमा, ब्लुचरका चीफ अफ स्टाफ, अगस्ट नेइहार्ट भोन गनिसेनाउ, वेलिंग्टनको रणनीतिप्रति अविश्वासी थिए, तर ब्लुचरले उनलाई वेलिंग्टनको सेनामा सामेल हुन मार्च गर्नुपर्छ भनेर मनाउनुभयो।बिहान वेलिंग्टनले ब्लुचरबाट तीनवटा कोरसँग समर्थन गर्ने वाचा गर्दै जवाफ प्राप्त गरे।
वेलिंगटनले ट्रुप डिप्लोइमेन्ट हेर्छ
वेलिंग्टनले सेनाको तैनाती हेर्छ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 18 06:00

वेलिंगटनले ट्रुप डिप्लोइमेन्ट हेर्छ

Monument Gordon (1815 battle),

06:00 देखि वेलिंगटन आफ्नो सेना को तैनाती को पर्यवेक्षण मैदान मा थियो।

नेपोलियनको ब्रेकफास्ट
"...यो मामिला बिहानको खाजा भन्दा अरु केहि होइन" ©Anonymous
1815 Jun 18 10:00

नेपोलियनको ब्रेकफास्ट

Chaussée de Bruxelles 66, Vieu
नेपोलियनले चाँदीको प्लेटबाट बिहानको खाजा ले काइलोउमा, जहाँ उनले रात बिताएका थिए।जब सोल्टले ग्रुचीलाई मुख्य सेनामा सामेल हुनको लागि फिर्ता बोलाउन सुझाव दिए, नेपोलियनले भने, "तिमीहरू सबैलाई वेलिंग्टनले हराएको कारणले गर्दा, तपाईलाई उहाँ राम्रो जनरल ठान्नुहुन्छ। म तिमीलाई भन्छु वेलिंग्टन एक खराब जनरल हो, अंग्रेजीहरू खराब सेनाहरू हुन्, र यो मामिला ब्रेकफास्ट खानु भन्दा अरु केहि होइन।""युद्धमा मनोबल नै सबै कुरा हो" भन्ने उनको अधिकतम भनाइलाई ध्यानमा राखेर नेपोलियनको अस्वीकृत टिप्पणी रणनीतिक हुन सक्छ।उसले विगतमा पनि त्यस्तै व्यवहार गरेको थियो, र वाटरलूको लडाईको बिहान उसको चिफ अफ स्टाफ र वरिष्ठ जनरलहरूको निराशावाद र आपत्तिको जवाफ दिइरहेको हुन सक्छ।
Wavre मा Prussians
वाटरलूको बाटोमा ब्लुचर ©Anonymous
1815 Jun 18 10:00

Wavre मा Prussians

Wavre, Belgium
Wavre मा, Bülow अन्तर्गत प्रसियन IV कोर्प्स लाई वाटरलू सम्मको मार्चको नेतृत्व गर्न तोकिएको थियो किनकि यो राम्रो आकारमा थियो, लिग्नीको युद्धमा संलग्न नभएको।यद्यपि तिनीहरूले हताहत गरेका थिएनन्, IV कोर्प्स दुई दिनको लागि मार्च गर्दै थिए, लिग्नीको युद्धको मैदानबाट प्रसियन सेनाका अन्य तीन कोरको रिट्रीट कभर गर्दै।उनीहरूलाई युद्धको मैदानबाट धेरै टाढा पोस्ट गरिएको थियो, र प्रगति धेरै सुस्त थियो।रातको भारी वर्षा पछि सडकहरू खराब अवस्थामा थिए, र Bülow का मानिसहरूले Wavre को भीडभाड भएको सडकहरू पार गरेर 88 तोपका टुक्राहरू सार्न बाध्य थिए।वाभ्रेमा आगलागी हुँदा मामिलाहरूले मद्दत गरेनन्, Bülow को इच्छित मार्गमा धेरै सडकहरू अवरुद्ध।नतिजाको रूपमा, प्रमुख तत्वहरू वाटरलू तर्फ सरेको छ घण्टा पछि, कोरको अन्तिम भाग 10:00 मा छोडियो।Bülow का मानिसहरू पहिले I Corps र त्यसपछि II Corps द्वारा वाटरलूमा पछ्याइएको थियो।
नेपोलियनले सामान्य आदेश ड्राफ्ट गरे
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 18 11:00

नेपोलियनले सामान्य आदेश ड्राफ्ट गरे

Monument Gordon (1815 battle),
11:00 मा, नेपोलियनले आफ्नो सामान्य आदेशको मस्यौदा तयार गरे: बायाँमा रेइलको कोर र दायाँमा डी'एर्लोनको कोरले मोन्ट-सेन्ट-जीन गाउँमा आक्रमण गर्ने र एकअर्काको नजिक रहन।यस आदेशले वेलिङ्टनको युद्ध-रेखा रिजमा बढी अगाडिको स्थानमा भन्दा पनि गाउँमा रहेको मानेको थियो।यसलाई सक्षम पार्न, जेरोमको डिभिजनले हाउगुमन्टमा प्रारम्भिक आक्रमण गर्नेछ, जसलाई नेपोलियनले वेलिंग्टनको भण्डारमा आकर्षित गर्ने अपेक्षा गरेका थिए, किनभने यसको हानिले समुद्रसँगको उनको सञ्चारलाई खतरामा पार्नेछ।I, II, र VI कोर्प्सको रिजर्व आर्टिलरीको ग्रान्ड ब्याट्रीले 13:00 बजेदेखि वेलिंग्टनको स्थितिको केन्द्रमा बमबारी गर्ने थियो।D'Erlon को कोरले त्यसपछि वेलिंग्टनको बायाँमा आक्रमण गर्नेछ, तोड्नेछ र आफ्नो लाइनलाई पूर्वदेखि पश्चिमसम्म घुमाउनेछ।आफ्नो संस्मरणमा, नेपोलियनले लेखेका थिए कि उनको मनसाय वेलिंग्टनको सेनालाई प्रसियनहरूबाट अलग गर्ने र यसलाई समुद्रतिर फर्काउने थियो।
Hougoumont मा आक्रमण सुरु हुन्छ
Hougoumont फार्ममा नासाउ सेना ©Jan Hoynck van Papendrecht
1815 Jun 18 11:30

Hougoumont मा आक्रमण सुरु हुन्छ

Hougoumont Farm, Chemin du Gou
इतिहासकार एन्ड्रयू रोबर्ट्सले टिप्पणी गरे कि "वाटरलूको युद्धको बारेमा यो एक जिज्ञासु तथ्य हो कि यो वास्तवमा कहिले सुरु भयो भनेर कोही पनि निश्चित छैन"।वेलिंग्टनले आफ्नो प्रेषणमा रेकर्ड गरे कि "लगभग दस बजे [नेपोलियन] हाउगुमोन्टमा हाम्रो पोस्टमा क्रोधित आक्रमण सुरु भयो"।अन्य स्रोतहरू बताउँछन् कि आक्रमण 11:30 तिर सुरु भयो। घर र यसको नजिकको वातावरणलाई गार्ड्सका चार लाइट कम्पनीहरू, र ह्यानोभेरियन जेगर र 1/2 नासाउद्वारा काठ र पार्कले रक्षा गरेको थियो।बाउडुइनको ब्रिगेडको प्रारम्भिक आक्रमणले काठ र पार्क खाली गर्‍यो, तर भारी ब्रिटिश आर्टिलरी फायरले पछाडि धकेल्यो, र बाउडुइनको ज्यान गयो।बेलायती बन्दुकहरू फ्रान्सेली तोपखानासँगको द्वन्द्वबाट विचलित भएपछि, सोएको ब्रिगेडले गरेको दोस्रो आक्रमण र बाउडुइनले गरेको घरको उत्तरी ढोकामा पुग्न सफल भयो।फ्रान्सेली अफिसर सुस-लेफ्टिनेन्ट लेग्रोसले बञ्चरोले ढोका खोलिदिए र केही फ्रान्सेली सेना आँगनमा प्रवेश गर्न सफल भए।कोल्डस्ट्रीम गार्डहरू र स्कट्स गार्डहरू रक्षालाई समर्थन गर्न आइपुगे।त्यहाँ भीषण झडप भयो, र बेलायतीहरूले फ्रान्सेली सेनाहरू भित्र पसेको ढोका बन्द गर्न सफल भए। आँगनमा फसेका फ्रान्सेलीहरू सबै मारिए।एक जवान ड्रमर केटा मात्र जोगियो।हाउगुमन्ट वरपर दिउँसो लडाइँ जारी रह्यो।यसको वरिपरि फ्रान्सेली लाइट इन्फैन्ट्री द्वारा भारी लगानी गरिएको थियो, र Hougoumont पछि सेना विरुद्ध समन्वित आक्रमण गरिएको थियो।वेलिंग्टनको सेनाले घरको रक्षा गर्‍यो र यसबाट उत्तरतिर बग्ने खोक्रो बाटो।दिउँसो, नेपोलियनले व्यक्तिगत रूपमा घरलाई आगो लगाउन गोला प्रहार गर्न आदेश दिए, जसको परिणामस्वरूप चैपल बाहेक सबैको विनाश भयो।राजाको जर्मन सेनाको डु प्लेटको ब्रिगेडलाई खाली बाटोको रक्षा गर्न अगाडि ल्याइयो, जुन उनीहरूले वरिष्ठ अधिकारीहरू बिना गर्नुपरेको थियो।अन्ततः उनीहरूलाई बेलायती इन्फन्ट्री रेजिमेन्ट, ७१ औं हाईल्याण्डर्सले राहत पाए।एडमको ब्रिगेडलाई ह्युग ह्याल्केटको तेस्रो ह्यानोभेरियन ब्रिगेडले थप बलियो बनाएको थियो, र रेलेले पठाएको थप इन्फैन्ट्री र घोडचढी आक्रमणहरूलाई सफलतापूर्वक पगायो।Hougoumont लडाई को अन्त सम्म आयोजित।
पहिलो फ्रान्सेली पैदल सेना आक्रमण
पहिलो फ्रान्सेली पैदल सेना आक्रमण ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 18 13:00

पहिलो फ्रान्सेली पैदल सेना आक्रमण

Monument Gordon (1815 battle),
13:00 पछि, I Corps को आक्रमण ठूला स्तम्भहरूमा सुरु भयो।बर्नार्ड कोर्नवेलले लेखेका छन् "[स्तम्भ] शत्रु रेखामा भाला जस्तै लक्ष्य राखिएको यसको साँघुरो छेउको साथ एक लम्बी संरचना सुझाव दिन्छ, जबकि वास्तवमा यो एक इँटा जस्तै थियो जुन छेउमा अगाडि बढेको थियो र d'Erlon को आक्रमण चारवटा त्यस्ता ईंटहरू मिलेर बनेको थियो। फ्रान्सेली पैदल सेनाको एक डिभिजन।प्रत्येक डिभिजन, एक अपवादको साथ, विशाल जनसमूहमा बनाइएको थियो, जसमा आठ वा नौ बटालियनहरू बनाइएका थिए, जसमा तिनीहरू गठन गरिएका थिए, तैनाथ गरिएका थिए, र बटालियनहरू बीच मात्र पाँच गति अन्तरालको साथ एउटा स्तम्भमा राखिएको थियो।डिभिजनहरू बायाँबाट 400 गतिको दूरीमा अगाडि बढ्नु पर्ने थियो - दोस्रो डिभिजन (डोन्जेलोट्स) बुर्जुवा ब्रिगेडको दायाँमा, तेस्रो डिभिजन (मार्कोग्नेटको) अर्को, र चौथो डिभिजन (दुरुटेको) दायाँमा। ।उनीहरूलाई नेयले आक्रमणको नेतृत्व गरेका थिए, प्रत्येक स्तम्भमा लगभग एक सय ६० देखि दुई सय फाइलहरू थिए।बायाँपट्टिको डिभिजन पर्खालले घेरिएको फार्महाउस कम्पाउन्ड ला हे सेन्टेमा अगाडि बढ्यो।फार्महाउस राजाको जर्मन सेना द्वारा रक्षा गरिएको थियो।जब एक फ्रान्सेली बटालियनले डिफेन्डरहरूलाई अगाडिबाट संलग्न गर्यो, निम्न बटालियनहरूले दुवै पक्षमा फ्यान आउट गरे र कुइरासियरहरूको धेरै स्क्वाड्रनको समर्थनमा, फार्महाउसलाई अलग गर्न सफल भए।राजाको जर्मन सेनाले दृढतापूर्वक फार्महाउसको रक्षा गर्यो।प्रत्येक पटक फ्रान्सेलीहरूले पर्खालहरू मापन गर्ने प्रयास गरेपछि जर्मनहरूले कुनै न कुनै रूपमा तिनीहरूलाई रोके।सुन्तलाको राजकुमारले ला हे सेन्टे काटिएको देखे र ह्यानोभेरियन लुनेबर्ग बटालियनलाई लाइनमा पठाएर यसलाई सुदृढ पार्ने प्रयास गरे।जमिनको पट्टिमा लुकेका कुइरासियरहरूले यसलाई केही मिनेटमा समातेर नष्ट गरिदिए र त्यसपछि ला हे सेन्टेमा चढे, लगभग रिजको शिखरमा, जहाँ तिनीहरूले डी'एर्लोनको बायाँ भागलाई ढाकिदिए जब उसको आक्रमण विकसित भयो।
नेपोलियनले प्रसियनहरूलाई स्पट गरे
नेपोलियनले प्रसियनहरूलाई स्पट गरे ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 18 13:15

नेपोलियनले प्रसियनहरूलाई स्पट गरे

Lasne-Chapelle-Saint-Lambert,
लगभग 13:15 मा, नेपोलियनले आफ्नो दाहिने भागबाट 4 देखि 5 माइल (6.4 देखि 8.0 किलोमिटर) टाढा लास्ने-चेपेल-सेन्ट-ल्याम्बर्ट गाउँ वरिपरि प्रसियनहरूको पहिलो स्तम्भ देखे - सेनाको लागि लगभग तीन घण्टाको मार्च।नेपोलियनको प्रतिक्रिया मार्शल सोल्टले ग्रुचीलाई युद्धको मैदानमा आउन र आगमन प्रसियनहरूलाई आक्रमण गर्न भन्यो।तथापि, ग्रुचीले नेपोलियनको अघिल्लो आदेशलाई "आफ्नो पीठमा आफ्नो तरवारको साथ" वाभ्रे तर्फ प्रसियनहरूलाई पछ्याउने आदेशहरू कार्यान्वयन गर्दै थिए, र त्यतिन्जेल वाटरलू पुग्न धेरै टाढा थिए।ग्रुचीलाई उनको अधीनस्थ, जेरार्डले "बन्दुकको आवाजमा मार्च" गर्न सल्लाह दिएका थिए, तर उनको आदेशमा अडिग रह्यो र वाभ्रेको युद्धमा लेफ्टिनेन्ट-जनरल ब्यारोन भोन थियेलम्यानको कमान्डमा प्रसियन III कोर्प्स रियर गार्डलाई संलग्न गर्यो।यसबाहेक, नेपोलियनमा सामेल हुन र बुलोमाथि आक्रमण गर्न ग्रुचीलाई तुरुन्तै सर्ने आदेश दिने सोल्टको पत्र वास्तवमा 20:00 पछि ग्रौचीमा पुग्न सक्दैन।
ग्रान्ड ब्याट्रीले बमबारी सुरु गर्छ
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 18 13:30

ग्रान्ड ब्याट्रीले बमबारी सुरु गर्छ

Monument Gordon (1815 battle),
नेपोलियनको ग्रान्ड ब्याट्रीको 80 वटा बन्दुकहरू बीचमा कोरिएका थिए।लर्ड हिल (एङ्ग्लो-अलाइड II कोर्प्सका कमाण्डर)का अनुसार तिनीहरूले 11:50 मा गोली चलाएको थियो, जबकि अन्य स्रोतहरूले दिउँसो र 13:30 बीचको समय राखेका थिए।ग्रान्ड ब्याट्री सही रूपमा लक्ष्य गर्न धेरै टाढा थियो, र उनीहरूले देख्न सक्ने अन्य सेनाहरू मात्र केम्पट र प्याकको रेजिमेन्टहरू र पर्पोन्चरको दोस्रो डच डिभिजनका सैनिकहरू थिए (अरूहरूले वेलिंग्टनको विशेषता "रिभर्स स्लोप डिफेन्स" लाई प्रयोग गरिरहेका थिए)।बमबारीले ठूलो संख्यामा हताहत भएको थियो।यद्यपि केही प्रोजेक्टाइलहरूले आफूलाई नरम माटोमा गाडेका थिए, तर धेरैजसोले रिजको उल्टो ढलानमा आफ्नो चिन्हहरू फेला पारे।बमबारीले युनियन ब्रिगेडको घोडचढीलाई (तेस्रो लाइनमा) आफ्नो बायाँतिर जान बाध्य तुल्यायो, उनीहरूको हताहत दर घटाउन।
ब्रिटिश भारी घोडचढी को चार्ज
स्कटल्याण्ड सधैं!, वाटरलू मा स्कट्स ग्रे को चार्ज ©Elizabeth Thompson
1815 Jun 18 14:00

ब्रिटिश भारी घोडचढी को चार्ज

Monument Gordon (1815 battle),
अक्सब्रिजले कडा दबाबमा परेको पैदल सेनाको समर्थनमा चार्ज गर्न आफ्नो दुईवटा ब्रिटिश भारी घोडचढी ब्रिगेडहरूलाई आदेश दियो - जुन रिजको पछाडि नदेखिएको थियो।पहिलो ब्रिगेड, मेजर-जनरल लॉर्ड एडवर्ड सोमरसेट द्वारा कमान्ड गरिएको, हाउसहोल्ड ब्रिगेड भनेर चिनिन्छ, जसमा गार्ड रेजिमेन्टहरू थिए: पहिलो र दोस्रो लाइफ गार्डहरू, रोयल हर्स गार्डहरू (ब्लुज), र पहिलो (राजाको) ड्र्यागन गार्डहरू।दोस्रो ब्रिगेड, जसलाई युनियन ब्रिगेड पनि भनिन्छ, मेजर-जनरल सर विलियम पोन्सनबी द्वारा कमान्ड गरिएको थियो, जसलाई एक अंग्रेजी (1st वा द रोयल्स), एक स्कटिश (2nd स्कट्स ग्रे), र एक आयरिश (6th औं) समावेश भएकोले भनिन्छ। वा इन्निस्किलिङ) भारी ड्र्यागनहरूको रेजिमेन्ट।हाउसहोल्ड ब्रिगेडले एंग्लो-अलाइड स्थितिको शिखर पार गर्यो र डाउनहिल चार्ज गर्यो।d'Erlon को बायाँ पट्टिको सुरक्षा गर्ने कुइरासियरहरू अझै छरिएका थिए, र यसैले गहिरो डुबेको मुख्य सडकमा बगाइयो र त्यसपछि रूट गरियो।आफ्नो आक्रमण जारी राख्दै, घरेलु ब्रिगेडको बाँयामा रहेको स्क्वाड्रनले अलार्डको ब्रिगेडलाई नष्ट गर्यो।उनीहरूलाई सम्झाउने प्रयासको बावजुद, उनीहरू ला हे सेन्टेबाट अगाडि बढे र आफूलाई पहाडको फेदमा उडेको घोडाहरूमा स्क्वायरमा बनेको स्मिट्जको ब्रिगेडको सामना गर्दै भेट्टाए।नेपोलियनले तुरुन्तै I Corps प्रकाश घोडचढी डिभिजनमा Farine र Travers र Jaquinot को दुई Chevau-léger (lancer) रेजिमेन्टहरु को cuirasier ब्रिगेडहरु द्वारा एक काउंटर आक्रमण को आदेश दिएर प्रतिक्रिया दिए।Hougoumont र La Belle Alliance, स्कट्स ग्रे र बाँकी ब्रिटिश भारी घोडचढीहरू बीचको उपत्यकाको तल्लो भागमा अव्यवस्थित र मिलिङलाई मिल्हाउडको कुइरासियर्सको काउन्टरचार्जले चकित पारेको थियो, ब्यारोन ज्याक्विनोटको 1st क्याभलरी डिभिजनका लान्सरहरूद्वारा सामेल थिए।पोन्सनबीले फ्रान्सेली क्युरासरहरू विरुद्ध आफ्ना मानिसहरूलाई जुलुस गर्ने प्रयास गर्दा, उहाँलाई जाक्विनोटका लान्सरहरूले आक्रमण गरे र कब्जा गरे।स्कट्स ग्रेको नजिकैको पार्टीले कब्जा देखे र उनीहरूको ब्रिगेड कमाण्डरलाई बचाउने प्रयास गरे।फ्रान्सेली लान्सर जसले पोन्सनबीलाई कब्जा गरेको थियो उसलाई मारे र त्यसपछि उद्धारको प्रयास गर्ने तीन स्कट ग्रेहरूलाई मार्न आफ्नो भाला प्रयोग गर्यो।पोन्सनबीको मृत्यु हुँदा, गति पूर्णतया फ्रान्सेलीहरूको पक्षमा फर्किएको थियो।मिलहाउड र जाक्विनोटका घोडचढीहरूले युनियन ब्रिगेडलाई उपत्यकाबाट निकाले।परिणाम ब्रिटिश घोडचढी को लागि धेरै भारी हानि थियो।मेजर-जनरल भ्यान्डेलुरको नेतृत्वमा ब्रिटिश लाइट ड्र्यागनहरू र बायाँ पङ्क्तिमा मेजर-जनरल घिग्नीको नेतृत्वमा डच-बेल्जियन लाइट ड्र्यागनहरू र हुसरहरू र केन्द्रमा मेजर-जनरल ट्रिप अन्तर्गत डच-बेल्जियन काराबिनियरहरूले फ्रान्सेली घोडचढीहरूलाई पछाडि पारे।
फ्रान्सेली घोडचढी आक्रमण
बेलायती स्क्वायरले फ्रान्सेली घोडचढीलाई आक्रमण गर्ने बिरूद्ध कुकुर प्रतिरोध गर्दछ ©Henri Félix Emmanuel Philippoteaux
1815 Jun 18 16:00

फ्रान्सेली घोडचढी आक्रमण

Monument Gordon (1815 battle),
16:00 भन्दा अलि अघि, नेयले वेलिंग्टनको केन्द्रबाट एक स्पष्ट पलायन नोट गरे।उसले पछि हताहतको आन्दोलनलाई पछाडिको सुरुवातको लागि गलत बुझ्यो, र यसको शोषण गर्न खोज्यो।d'Erlon's Corps को पराजय पछि, Ney सँग थोरै इन्फन्ट्री रिजर्भहरू बाँकी थिए, किनकि धेरैजसो पैदल सेनाहरू या त व्यर्थ हाउगुमन्ट आक्रमण वा फ्रान्सेली अधिकारको रक्षा गर्न प्रतिबद्ध थिए।त्यसैले नेयले एक्लै घोडचढीको साथ वेलिंग्टनको केन्द्र तोड्ने प्रयास गरे।प्रारम्भमा, मिलहाउडको रिजर्भ घोडचढी कोर्प्स अफ कुइरासियर्स र इम्पीरियल गार्डको लेफेब्भ्रे-डेस्नोएट्सको लाइट क्यावलरी डिभिजन, लगभग 4,800 साब्रेहरू प्रतिबद्ध थिए।जब यिनीहरूलाई पन्छाइयो, केलरम्यानको भारी घोडसवार सेना र गार्डको ग्योटको भारी घोडचढीलाई सामूहिक आक्रमणमा थपियो, जम्मा 9,000 घोडचढीहरू 67 स्क्वाड्रनहरूमा थिए।जब नेपोलियनले चार्ज देखे उनले भने कि यो एक घण्टा धेरै चाँडो थियो।वेलिंग्टनको पैदल सेनाले स्क्वायरहरू बनाएर प्रतिक्रिया दियो (खोलो बक्स-ढाँचा चार रैंक गहिरो)।स्क्वायरहरू युद्धका चित्रहरूमा चित्रण गरिएको भन्दा धेरै सानो थिए - 500-व्यक्तिको बटालियन स्क्वायर एक छेउमा 60 फिट (18 मिटर) भन्दा बढी लम्बाइ हुने थिएन।आफ्नो मैदानमा खडा भएको इन्फन्ट्री स्क्वायरहरू घोडचढीहरूका लागि घातक थिए, किनकि घोडचढीहरूले संगीनको हेज पछाडि सिपाहीहरूसँग संलग्न हुन सक्दैनन्, तर आफैं स्क्वायरबाट आगोको जोखिममा थिए।घोडाहरूले स्क्वायर चार्ज गर्दैनन्, न त तिनीहरू बाहिर निस्कन सक्थे, तर तिनीहरू तोपखाना वा पैदल सेनाको लागि कमजोर थिए।वेलिंग्टनले आफ्ना तोपखाना दलहरूलाई घोडचढीहरू नजिक आउँदा स्क्वायरहरूमा शरण लिन र तिनीहरूको बन्दुकमा फर्कन र तिनीहरू पछि हट्ने बित्तिकै फायर गर्न आदेश दिए।ब्रिटिश इन्फन्ट्रीका साक्षीहरूले 12 वटा आक्रमणहरू रेकर्ड गरे, यद्यपि यसमा सम्भवतः समान सामान्य आक्रमणको क्रमिक छालहरू समावेश छन्;सामान्य आक्रमणको संख्या निस्सन्देह धेरै कम थियो।केलरम्यानले आक्रमणको व्यर्थतालाई मान्यता दिँदै एलिट क्याराबिनियर ब्रिगेडलाई सामेल हुनबाट जोगाउने प्रयास गरे, तर अन्ततः नेयले उनीहरूलाई देखे र उनीहरूको संलग्नतामा जोड दिए।
दोस्रो फ्रान्सेली पैदल सेना आक्रमण
ग्रेनेडियर्स ए चेभलको समर्थनमा दोस्रो गार्ड लान्सरहरू ©Louis Dumoulin
1815 Jun 18 16:30

दोस्रो फ्रान्सेली पैदल सेना आक्रमण

Monument Gordon (1815 battle),
अन्ततः यो स्पष्ट भयो, नेयलाई समेत, कि घोडचढीले मात्रै थोरै हासिल गरिरहेको थियो।ढिलो गरी, उनले बाचेलुको डिभिजन र रिलेको II कोर्प्स (लगभग 6,500 पैदल सेना) र फ्रान्सेली घोडचढीहरू जो लड्नको लागि उपयुक्त अवस्थामा रहे, बाट बचेलुको डिभिजन र फोयको डिभिजनको टिसटको रेजिमेन्ट प्रयोग गरी संयुक्त हतियार आक्रमणको आयोजना गरे।यो आक्रमण अघिल्लो भारी घोडचढी आक्रमणहरू (हाउगुमोन्ट र ला हे सेन्टे बीच) जस्तै उही मार्गमा निर्देशित गरिएको थियो।यो अक्सब्रिजको नेतृत्वमा घरेलु ब्रिगेड घोडचढीको आरोपले रोकेको थियो।तथापि, ब्रिटिश घोडचढीहरूले फ्रान्सेली पैदल सेनालाई तोड्न असमर्थ थिए, र मास्केट्री आगोबाट हानिको साथ फिर्ता भयो।यद्यपि फ्रान्सेली घोडचढीहरूले वेलिंग्टनको केन्द्रमा केही प्रत्यक्ष हताहतहरू निम्त्याए तापनि, उनको पैदल सेना स्क्वायरमा तोपखानाको फायरले धेरैलाई निम्त्यायो।वेलिंग्टनको घोडचढीहरू, टाढाको बायाँतर्फ सर जोन भान्डेलर र सर हसी भिभियनको ब्रिगेडहरू बाहेक, सबै लडाईमा प्रतिबद्ध थिए, र महत्त्वपूर्ण हानि उठाएका थिए।स्थिति यति निराश देखियो कि कम्बरल्याण्ड हुसर्स, एकमात्र हनोभेरियन घोडचढी रेजिमेन्ट, ब्रसेल्ससम्म अलार्म फैलाउँदै मैदानबाट भागे।
La Haye Sainte को फ्रान्सेली कब्जा
La Haye Sainte को आँधी ©Richard Knötel
1815 Jun 18 16:30

La Haye Sainte को फ्रान्सेली कब्जा

La Haye Sainte, Chaussée de Ch
लगभग एकै समयमा वेलिंग्टनको रेखाको केन्द्र-दायाँमा नेयको संयुक्त हतियार आक्रमणले, 13 औं लेगेरको नेतृत्वमा रहेको डी'एर्लोनको I कोरका तत्वहरूले ला हे सेन्टेमा आक्रमणलाई नवीकरण गरे र यस पटक सफल भए, आंशिक कारण। राजाको जर्मन सेनाको गोला बारुद सकियो।यद्यपि, जर्मनहरूले लगभग सम्पूर्ण दिनको लागि युद्धभूमिको केन्द्रमा राखेका थिए, र यसले फ्रान्सेली प्रगतिलाई रोकेको थियो।ला हे सेन्टेलाई कब्जामा लिएपछि, नेयले त्यसपछि झडपहरू र घोडा तोपहरू माथि वेलिंग्टनको केन्द्रतिर सारे।फ्रान्सेली तोपखानाले क्यानिस्टरको साथ छोटो दूरीमा पैदल सेना वर्गहरू पल्भर गर्न थाले।30 औं र 73 औं रेजिमेन्टले यति ठूलो क्षति बेहोरेको थियो कि तिनीहरूले एक व्यवहार्य वर्ग बनाउन संयोजन गर्नुपर्‍यो।नेपोलियनले आफ्नो आक्रमण जारी राख्न आवश्यक सफलता हासिल गरेको थियो।नेइ एङ्ग्लो-सम्बन्धित केन्द्र तोड्ने कगारमा थिए।यस तोपखानाको फायरसँगै फ्रान्सेली टिरेलियरहरूको भीडले ला हे सेन्टे पछाडिको प्रमुख स्थानहरू ओगटे र स्क्वायरहरूमा प्रभावकारी आगो खन्याए।एङ्ग्लो-सहयोगीहरूको अवस्था अब यति डरलाग्दो थियो कि 33 औं रेजिमेन्टका रङहरू र हाल्केटको ब्रिगेडका सबै रङहरू सुरक्षाको लागि पछाडि पठाइयो, इतिहासकार एलेसान्ड्रो बारबेरोले वर्णन गरे, "... एक उपाय जुन उदाहरण बिना थियो"।वेलिंग्टन, ला हे सेन्टेबाट आगोको ढिलो भएको देखेर, आफ्ना कर्मचारीहरूसँग यसको नजिक पुगे।फ्रान्सेली झडपहरू भवनको वरिपरि देखा पर्‍यो र ब्रिटिश कमाण्डमा फायर गरे किनभने यो सडकको छेउमा हेजरोबाट टाढा जान संघर्ष गरिरहेको थियो।फिट्जरोय समरसेट, क्यानिङ, डे लान्सी, अल्टेन र कुक लगायत वेलिंग्टनका धेरै जनरल र सहयोगीहरू मारिए वा घाइते भए।अवस्था अहिले नाजुक थियो र वेलिंग्टन, एक पैदल सेना स्क्वायरमा फसेको थियो र यसभन्दा बाहिरका घटनाहरूबाट अनभिज्ञ थियो, प्रसियनहरूबाट मद्दतको लागि आतुर थियो।
Prussian IV Corps Plancenoit मा आइपुग्छ
प्लान्सेनोइटमा प्रसियन आक्रमण ©Adolf Northern
1815 Jun 18 16:30

Prussian IV Corps Plancenoit मा आइपुग्छ

Plancenoit, Lasne, Belgium
प्रसियन IV कोर्प्स (Bülow's) शक्तिमा पुग्ने पहिलो थियो।Bülow को उद्देश्य प्लान्सेनोइट थियो, जसलाई प्रसियनहरूले फ्रान्सेली स्थानहरूको पछाडि स्प्रिंगबोर्डको रूपमा प्रयोग गर्ने उद्देश्य राखेका थिए।Blücher ले Bois de Paris Road को प्रयोग गरेर Châteaux Frichermont मा आफ्नो अधिकार सुरक्षित गर्न खोजेको थियो।Blücher र Wellington 10:00 देखि संचार आदान प्रदान गर्दै थिए र Frichermont मा यो अग्रिम मा वेलिंग्टन को केन्द्र मा हमला भएको थियो भने सहमत थिए। जनरल Bülow ले याद गरे कि Plancenoit को बाटो खुला छ र समय 16:30 थियो।यस समयमा, प्रसियन 15 औं ब्रिगेडलाई फ्रिचरमोन्ट-ला हाई क्षेत्रमा वेलिंग्टनको बायाँ भागको नासाउरहरूसँग जोड्न पठाइएको थियो, ब्रिगेडको घोडा तोपखाना ब्याट्री र समर्थनमा यसको बायाँतर्फ थप ब्रिगेड आर्टिलरी तैनाथ गरिएको थियो।नेपोलियनले लोबाउको कोर्प्सलाई बुलोको IV कोर्प्सको बाँकी भागलाई प्लान्सेनोइटमा अगाडि बढ्न रोक्न पठाए।15 औं ब्रिगेडले लोबाउको सेनालाई फ्रिचरमोन्टबाट एक निश्चित संगीन चार्जको साथ बाहिर फ्याँक्यो, त्यसपछि फ्रिचरमोन्ट हाइट्स माथि अगाडि बढ्यो, फ्रान्सेली चेसर्सहरूलाई १२-पाउन्डर आर्टिलरी फायरले पिट्यो, र प्लान्सेनोइटमा धकेलियो।यसले लोबाउको कोर्प्सलाई प्लान्सेनोइट क्षेत्रमा रिट्रीटमा पठायो, लोबाउलाई आर्मी डु नर्डको दाहिने भागको पछिल्लो भागबाट अगाडि बढाएर र यसको एकमात्र रिट्रीट लाइनलाई सीधा धम्की दियो।हिलरको 16 औं ब्रिगेडले प्लान्सेनोइट विरुद्ध छवटा बटालियनहरू पनि अगाडि बढायो।नेपोलियनले लोबाउलाई बलियो बनाउन यंग गार्डका सबै आठ बटालियनहरू पठाएका थिए, जो अहिले गम्भीर रूपमा दबाइएका थिए।यंग गार्डले काउन्टर-आक्रमण गरे र, धेरै कडा लडाई पछि, प्लान्सेनोइटलाई सुरक्षित गर्यो, तर आफैं प्रति-आक्रमण गरियो र बाहिर निकालियो।नेपोलियनले मध्य/पुरानो गार्डका दुई बटालियनहरू प्लान्सेनोइटमा पठाए र भयंकर संगीन लडाइँ पछि - तिनीहरूले आफ्नो मास्केटहरू फायर गर्ने अभिप्राय गरेनन् - यो बलले गाउँलाई पुन: कब्जा गर्यो।
Zieten को Flank मार्च
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jun 18 19:00

Zieten को Flank मार्च

Rue du Dimont, Waterloo, Belgi
दिउँसो दिउँसो, प्रसियन I कोर (जिएटेन्स) ला हाइको उत्तरमा रहेको क्षेत्रमा ठूलो शक्तिमा आइपुगेको थियो।जनरल मफ्लिङ, वेलिंगटनको प्रसियन सम्पर्क, जिएटेनलाई भेट्न सवार थिए।Zieten यस समय सम्म प्रसियन 1st ब्रिगेड (Steinmetz's) ल्याइसकेका थिए, तर वेलिंगटनको बायाँ र प्रसियन 15 औं ब्रिगेड (Laurens') बाट नासाउ एकाइहरूबाट स्ट्रगलरहरू र हताहतहरू देखेर चिन्तित थिए।यी सेनाहरू पछि हटेको देखिन्थ्यो र जितेन, आफ्नै सेनाहरू सामान्य रिट्रीटमा समातिने डरले वेलिंग्टनको फ्ल्याङ्कबाट टाढा र प्लान्सेनोइट नजिकै प्रसियन मुख्य निकायतिर जान थालेका थिए।जिएटेनले ब्लुचरबाट बुलोलाई समर्थन गर्न प्रत्यक्ष आदेश पनि प्राप्त गरेका थिए, जसलाई जितेनले पालन गरे, बुलोको सहायताको लागि मार्च गर्न थाले।Müffling ले यो आन्दोलन टाढा देखे र Zieten को वेलिंग्टनको बायाँ भागलाई समर्थन गर्न राजी गरे।मफ्लिङले जितेनलाई चेतावनी दिए कि "यदि कोरहरूले चाल जारी राखेनन् र तुरुन्तै अंग्रेजी सेनालाई समर्थन गरेन भने युद्ध हराइन्छ।"जितेनले वेलिंग्टनलाई प्रत्यक्ष समर्थन गर्न आफ्नो मार्च पुन: सुरु गरे, र उनको सेनाको आगमनले वेलिंग्टनलाई आफ्नो बायाँबाट घोडचढीहरू सार्दै आफ्नो टुक्रिएको केन्द्रलाई बलियो बनाउन अनुमति दियो।फ्रान्सेलीहरूले ग्रुचीले वाभ्रेबाट उनीहरूको समर्थनमा मार्च गर्ने अपेक्षा गरेका थिए, र जब प्रसियन I कोर्प्स (जिएटेन्स) ग्रुचीको सट्टा वाटरलूमा देखा पर्‍यो, "मोहको आघातले फ्रान्सेली मनोबललाई चकनाचूर पार्यो" र "जिएटेनको आगमनको दृश्यले नेपोलियनमा अशान्ति ल्यायो। सेना"।I Corps Papelotte अघि फ्रान्सेली सेनाहरु लाई आक्रमण गर्न को लागी अगाडि बढ्यो र 19:30 सम्म फ्रान्सेली स्थिति कुनै न कुनै घोडाको नाल को आकार मा झुकेको थियो।रेखाको छेउ अब बायाँमा Hougoumont, दायाँमा प्लान्सेनोइट र La Haie मा केन्द्रमा आधारित थियो।
इम्पीरियल गार्डको आक्रमण
गार्डहरू पठाउनुहोस्! ©Guiseppe Rava
1815 Jun 18 19:30

इम्पीरियल गार्डको आक्रमण

Monument Gordon (1815 battle),
यसैबीच, ला हे सेन्टेको पतनबाट वेलिङ्टनको केन्द्र खुल्यो र प्लान्सेनोइट मोर्चा अस्थायी रूपमा स्थिर भयो, नेपोलियनले आफ्नो अन्तिम रिजर्भ, अहिलेसम्म अपराजित इम्पीरियल गार्ड इन्फन्ट्रीलाई प्रतिबद्ध गरे।यो आक्रमण, लगभग 19:30 मा माउन्ट गरिएको थियो, वेलिंग्टनको केन्द्रमा तोड्न र प्रसियनहरूबाट आफ्नो रेखालाई टाढा लैजाने उद्देश्य थियो।अन्य सेनाहरूले गार्डको अग्रिम समर्थन गर्न जुलुस निकाले।रिलेको कोरबाट बायाँ पैदल सेना जो हौगुमन्ट र घोडचढीसँग संलग्न थिएनन्।दायाँपट्टि D'Erlon's Corps को अहिले र्याली भएका सबै तत्वहरू फेरि एकपल्ट रिज चढे र एङ्ग्लो-सम्बन्धित लाइनमा संलग्न भए।यी मध्ये, पेगोटको ब्रिगेडले झडपको क्रम तोड्यो र ला हे सेन्टेको उत्तर र पश्चिमतिर सर्यो र नेयलाई फेरि एक पटक अनघोडेर, र फ्रिन्टको 1st/3rd ग्रेनेडियरहरूलाई फायर सपोर्ट प्रदान गर्यो।गार्डहरूले पहिले केही ब्रन्सविक बटालियनहरूबाट आगो लिए, तर ग्रेनेडियरहरूको फिर्ती फायरले उनीहरूलाई रिटायर गर्न बाध्य पार्यो।त्यसपछि, कोलिन हल्केटको ब्रिगेडको फ्रन्ट लाइनमा 30 औं फुट र 73 औं ट्रेड फायर भयो तर तिनीहरू अलमल्लमा 33 औं र 69 औं रेजिमेन्टमा फर्किए, हाल्केटलाई अनुहारमा गोली लाग्यो र गम्भीर रूपमा घाइते भयो र सम्पूर्ण ब्रिगेड भीडमा पछि हट्यो।अन्य एंग्लो-सम्बन्धित सेनाहरूले पनि बाटो दिन थाले।नासाउरहरू र ओरेन्जका राजकुमारको नेतृत्वमा एङ्ग्लो-सम्बन्धित दोस्रो लाइनबाट किलम्यानसेगेको ब्रिगेडका अवशेषहरूद्वारा गरिएको प्रतिआक्रमणलाई पनि पछाडि फ्याँकियो र सुन्तलाका राजकुमार गम्भीर रूपमा घाइते भए।जनरल हार्लेटले चौथो ग्रेनेडियरहरू ल्याए र एंग्लो-सम्बन्धित केन्द्र अब तोड्ने गम्भीर खतरामा थियो।यो यो महत्वपूर्ण क्षण थियो कि डच जनरल चेसेले फ्रान्सेली सेनालाई अगाडि बढायो।चेस्सेको तुलनात्मक रूपमा ताजा डच डिभिजनलाई तिनीहरूको विरुद्धमा पठाइएको थियो, जसको नेतृत्व क्याप्टेन क्रहमर डे बिचिनको नेतृत्वमा डच घोडा-तोपखानाको ब्याट्रीद्वारा गरिएको थियो।ब्याट्रीले 1st/3rd Grenadiers को flank मा विनाशकारी आगो खोल्यो।यसले अझै पनि गार्डको प्रगतिलाई रोकेन, त्यसैले चेस्सेले आफ्नो पहिलो ब्रिगेडलाई आदेश दिए, कर्नल हेन्ड्रिक डेटमर्सको कमाण्डमा, संगीनले भन्दा बढी फ्रान्सेलीहरूलाई चार्ज गर्न;फ्रान्सेली ग्रेनेडियरहरू त्यसपछि लखेटे र भाँचिए।चौथो ग्रेनेडियरहरू, आफ्ना साथीहरूलाई पछि हटेको र आफैंले ठूलो क्षति भोगेको देखेर, अब ठीक वरिपरि र रिटायर भए।
गार्ड पछि हट्छ!
इम्पीरियल गार्डको अन्तिम स्ट्यान्ड ©Aleksandr Averyanov
1815 Jun 18 20:00

गार्ड पछि हट्छ!

Monument Gordon (1815 battle),
4th ग्रेनेडियर्स को बायाँ 1st / र 2nd / 3rd Chasseurs को दुई स्क्वायरहरू थिए जसले पश्चिम तर्फ थप कोण थिए र ग्रेनेडियरहरू भन्दा तोपखाना फायरबाट बढी पीडित थिए।तर जब तिनीहरूको अग्रिम रिज माउन्ट भयो तिनीहरूले यसलाई स्पष्ट रूपमा परित्याग गरेको र मृतले ढाकिएको पाए।अचानक फ्रान्सेली तोपखानाबाट आफूलाई बचाउन लडिरहेका मेटल्याण्डको मुनि 1,500 ब्रिटिश फुट गार्डहरू उठे र उनीहरूलाई पोइन्ट-ब्लैंक भ्यालीहरूले ध्वस्त पारे।चेसियरहरूले आगोको जवाफ दिन तैनाथ गरे, तर कर्नेल मलेट र जनरल मिशेल र दुबै बटालियन कमाण्डरहरू सहित करिब 300 पहिलो भ्यालीबाट खसे।फुट गार्डहरूद्वारा गरिएको संगीन चार्जले त्यसपछि नेतृत्वविहीन स्क्वायरहरू तोड्यो, जुन निम्न स्तम्भमा फर्कियो।चौथो चेसर्स बटालियन, 800 बलियो, अब ब्रिटिश फुट गार्डहरूको पर्दाफास बटालियनहरूमा आयो, जसले सबै एकता गुमायो र चेसियरहरूको साथमा अव्यवस्थित भीडको रूपमा ढलानलाई पछाडि धकेल्यो।क्रेस्टमा चेसियरहरू ब्याट्रीमा आएका थिए जसले 1 र 2/3 चेसियरहरूमा गम्भीर हताहत भएको थियो।उनीहरूले गोली हानेर बन्दुकधारीहरूलाई भत्काए।तिनीहरूको स्क्वायरको बायाँ भाग अब बेलायती झडपहरूको भारी गठनबाट आगोमा पर्यो, जसलाई चेसर्सहरूले फिर्ता ल्याए।तर झडपहरू 52 औं लाइट इन्फन्ट्री (2nd डिभिजन) द्वारा प्रतिस्थापित गरियो, जोन कोलबोर्नको नेतृत्वमा थियो, जसले चेसर्सको फ्ल्याङ्कमा लाइनमा हिंड्यो र तिनीहरूमा विनाशकारी आगो खन्यायो।चेसर्सहरूले एकदमै तीखो आगो फर्काए जसले 52 औंका 150 जना मानिसहरूलाई मार्यो वा घाइते गर्यो।52 औं चार्ज भयो, र यस आक्रमण अन्तर्गत, चेसर्सहरू तोडिए।गार्डको अन्तिम लडाकु टाउकोमा पछि हट्यो।अचम्मको खबर फैलिएपछि फ्रान्सेली रेखाहरूबाट आतंकको लहर चल्यो: "ला गार्डे रिकुल।("गार्ड पछि हट्दैछ। हरेक मानिस आफ्नै लागि!") वेलिंगटन अब कोपेनहेगनको रकाबमा उभिए र सामान्य अग्रिम संकेत गर्न आफ्नो टोपी हावामा फहराए।उसको सेना लाइनहरूबाट अगाडि बढ्यो र पछि हट्दै फ्रान्सेलीहरूमाथि फ्याँकियो।बाँचेका इम्पीरियल गार्डहरू अन्तिम स्ट्यान्डको लागि ला हे सेन्टेको दक्षिणमा उनीहरूको तीन रिजर्व बटालियनहरू (केही स्रोतहरूले चार भन्छन्) मा जुलुस गरे।एडमको ब्रिगेड र ह्यानोभेरियन ल्यान्डवेहर ओस्नाब्रुक बटालियन, साथै भिभियन र भ्यान्डेलूरको तुलनात्मक रूपमा ताजा घोडचढी ब्रिगेडहरू उनीहरूको दायाँतर्फको आरोपले उनीहरूलाई अन्योलमा फ्याँक्यो।अर्ध-एकजुट एकाइहरूमा बाँकी रहेकाहरू ला बेले गठबन्धन तर्फ फर्किए।यो रिट्रीटको समयमा नै केही गार्डहरूलाई आत्मसमर्पण गर्न आमन्त्रित गरिएको थियो, प्रसिद्ध, यदि अपोक्रिफल, प्रतिवाद गर्दै "ला गार्डे मुर्ट, एले ने से रेन्ड पास!"("गार्ड मर्छ, यो आत्मसमर्पण गर्दैन!")।
प्लान्सेनोइटको प्रसियन कब्जा
Plancenoit को आँधी ©Ludwig Elsholtz
1815 Jun 18 21:00

प्लान्सेनोइटको प्रसियन कब्जा

Plancenoit, Lasne, Belgium
इम्पीरियल गार्डको आक्रमणको लगभग एकै समयमा, प्रसियन 5 औं, 14 औं र 16 औं ब्रिगेडहरू दिनको तेस्रो आक्रमणमा प्लान्सेनोइट मार्फत धकेल्न थालेका थिए।चर्च अहिले आगोमा जलेको थियो, जबकि यसको चिहान-फ्रान्सेली प्रतिरोधक केन्द्र-मा "आँधीले जस्तै" लाशहरू छरिएका थिए।यंग गार्डको समर्थनमा पाँच गार्ड बटालियनहरू तैनाथ गरिएको थियो, जुन सबै अब लोबाउको कोर्प्सका अवशेषहरू सहित रक्षामा प्रतिबद्ध थिए।प्लान्सेनोइट स्थितिको कुञ्जी दक्षिणमा च्यान्टेलेट वुड्स साबित भयो।पिर्चको II कोर्प्स दुई ब्रिगेडहरूसँग आइपुगेको थियो र IV कोरको आक्रमणलाई बलियो बनायो, जंगलको माध्यमबाट अगाडि बढ्यो।25 औं रेजिमेन्टको मस्केटियर बटालियनले 1/2e ग्रेनेडियर्स (ओल्ड गार्ड) लाई च्यान्टलेट जंगलबाट बाहिर फ्याँक्यो, प्लान्सेनोइटलाई बाहिर निकाल्यो र पछि हट्न बाध्य पार्यो।ओल्ड गार्ड राम्रो क्रममा पछि हट्यो जबसम्म तिनीहरूले आतंकमा पछि हटिरहेका सेनाहरूको समूहलाई भेटेनन्, र त्यो मार्गको हिस्सा बने।प्रसियन IV कोर्प्सले प्लान्सेनोइटभन्दा बाहिर अगाडि बढेको फ्रान्सेलीहरूको जनसमुदायलाई बेलायती खोजबाट अव्यवस्थामा पछि हटेको फेला पार्यो।प्रसियनहरूले वेलिंग्टनको एकाइहरूलाई मार्ने डरले फायर गर्न असमर्थ थिए।प्लान्सेनोइटले हात परिवर्तन गरेको यो पाँचौं र अन्तिम पटक थियो।गार्डसँग पछि नहटेका फ्रान्सेली सेनाहरू तिनीहरूको स्थितिमा घेरिएका थिए र हटाइएका थिए, न त पक्षले क्वार्टरको लागि सोधेको थियो न त प्रस्ताव नै।फ्रान्सेली युवा गार्ड डिभिजनले 96 प्रतिशत हताहत भएको रिपोर्ट गर्‍यो, र लोबाउको कोरको दुई तिहाईको अस्तित्व समाप्त भयो।
पुरानो गार्डको अन्तिम स्ट्यान्ड
लर्ड हिलले फ्रान्सेली इम्पीरियल गार्डका अन्तिम अवशेषहरूलाई आत्मसमर्पण गर्न आमन्त्रित गर्दछ ©Robert Alexander Hillingford
1815 Jun 18 21:30

पुरानो गार्डको अन्तिम स्ट्यान्ड

La Belle Alliance, Lasne, Belg
फ्रान्सेली दायाँ, बायाँ, र केन्द्र सबै अब असफल भएको थियो।अन्तिम एकजुट फ्रान्सेली बलमा ला बेले गठबन्धनको वरिपरि तैनाथ ओल्ड गार्डका दुई बटालियनहरू थिए;तिनीहरूलाई अन्तिम रिजर्भको रूपमा कार्य गर्न र फ्रान्सेली रिट्रीटको घटनामा नेपोलियनको सुरक्षा गर्न राखिएको थियो।उनले फ्रान्सेली सेनालाई तिनीहरूको पछि लाग्ने आशा राखे, तर पछि हट्ने बाटोमा परिणत भएपछि, तिनीहरू पनि पछि हट्न बाध्य भए, ला बेले गठबन्धनको दुबै छेउमा, गठबन्धन घोडचढीहरू विरुद्ध सुरक्षाको रूपमा वर्गमा।युद्ध हारेको छ र उसले छोड्नुपर्छ भनेर मनाउन नसकेसम्म नेपोलियनले सरायको बायाँतिर स्क्वायरलाई आदेश दिए।एडमको ब्रिगेडले यो वर्गलाई चार्ज र जबरजस्ती फिर्ता गर्यो, जबकि प्रसियनहरूले अर्कोलाई संलग्न गर्यो।साँझ पर्दा, दुबै स्क्वायरहरू अपेक्षाकृत राम्रो क्रममा फिर्ता भए, तर फ्रान्सेली तोपखाना र अरू सबै कुरा प्रसियन र एंग्लो-सम्बन्धित सेनाहरूको हातमा परे।पछि हट्ने गार्डहरू हजारौं भागेका, टुटेका फ्रान्सेली सेनाहरूले घेरेका थिए।गठबन्धन घोडचढीहरूले लगभग 23:00 सम्म भगोड़ाहरूलाई हराए, Gneisenau ले उनीहरूलाई रोक्न आदेश दिनु अघि गेनाप्पेसम्म पछ्याए।त्यहाँ, नेपोलियनको परित्याग गरिएको गाडि कब्जा गरिएको थियो, अझै पनि म्याकियाभेलीको द प्रिन्सको एनोटेट प्रतिलिपि रहेको थियो, र भाग्नको लागि हतारमा पछाडि छोडिएका हीराहरू थिए।यी हीराहरू प्रसियाको मुकुट रत्नहरूका राजा फ्रेडरिक विल्हेमको भाग बने।F/15th का एक मेजर केलरले उपलब्धिको लागि ओक पातहरू सहित पोउर ले मेराइट प्राप्त गरे।यस समय सम्म 78 बन्दुक र 2,000 कैदीहरू पनि लिएका थिए, जसमा थप जनरलहरू थिए।
उपसंहार
वाटरलूको युद्ध पछि नेपोलियन ©François Flameng
1816 Jun 21

उपसंहार

Paris, France
19 जुनको 10:30 मा जनरल ग्रुचीले अझै पनि उनको आदेश पालन गर्दै, वाभ्रेमा जनरल थिएलेम्यानलाई पराजित गरे र राम्रो क्रममा फिर्ता भए - यद्यपि वाटरलू युद्धको मैदानमा कहिल्यै नपुगेको 33,000 फ्रान्सेली सेनाको लागतमा।वेलिंगटनले १९ जुन १८१५ मा इङ्गल्याण्डमा युद्धको वर्णन गर्दै आफ्नो आधिकारिक प्रेषण पठाए;यो 21 जुन 1815 मा लन्डन आइपुग्यो र 22 जुन मा लन्डन राजपत्र असाधारण रूपमा प्रकाशित भयो।वेलिंग्टन, ब्लुचर र अन्य गठबन्धन सेनाहरू पेरिसमा बढे।आफ्ना सेनाहरू पछाडि परेपछि, नेपोलियन आफ्नो पराजय पछि पेरिसमा भागे, 21 जुनको बिहान 5:30 बजे आइपुगे।नेपोलियनले पेरिसमा आफ्नो भाइ र रीजेन्ट, जोसेफलाई पत्र लेखे, वाटरलू युद्धको मैदानबाट भाग्दा एङ्ग्लो-प्रसियन सेनाहरूसँग लड्न अझै पनि सेना खडा गर्न सक्छ भन्ने विश्वास गर्दै।नेपोलियनले विश्वास गरे कि उसले फ्रान्सेली समर्थकहरूलाई आफ्नो कारणमा जुटाउन सक्छ र जनरल ग्रुचीको सेनाले पेरिसमा बलियो बनाउन नसकेसम्म आक्रमणकारी सेनाहरूलाई रोक्नको लागि भर्तीहरूलाई आह्वान गर्न सक्छ।यद्यपि, वाटरलूमा पराजय पछि, नेपोलियनको फ्रान्सेली जनता र उनको आफ्नै सेनाको समर्थन घट्यो, जसमा जनरल नेयले पनि विश्वास गरे कि नेपोलियन सत्तामा रहे भने पेरिस पतन हुनेछ।नेपोलियनले 24 जुन 1815 मा आफ्नो दोस्रो परित्यागको घोषणा गरे। नेपोलियन युद्धको अन्तिम झडपमा, नेपोलियनका युद्ध मन्त्री मार्शल डाउट, 3 जुलाई 1815 मा इस्सीमा ब्लुचरद्वारा पराजित भए। कथित रूपमा, नेपोलियनले उत्तर अमेरिका भाग्न खोजे, तर रोयल नेवीले यस्तो कदम रोक्न फ्रान्सेली बन्दरगाहहरू अवरुद्ध गरिरहेको थियो।उनले अन्ततः जुलाई 15 मा एचएमएस बेलेरोफोनको क्याप्टेन फ्रेडरिक मैटल्याण्डलाई आत्मसमर्पण गरे।लुइस XVIII फ्रान्सको सिंहासनमा पुनर्स्थापित गरियो र नेपोलियनलाई सेन्ट हेलेनामा निर्वासित गरियो, जहाँ उनको मृत्यु 1821 मा भयो। पेरिसको सन्धि 20 नोभेम्बर 1815 मा हस्ताक्षर गरिएको थियो।

Appendices



APPENDIX 1

Napoleonic Infantry Tactics: A Quick Guide


Play button




APPENDIX 2

Napoleonic Infantry Tactics


Play button




APPENDIX 3

Napoleonic Cavalry Combat & Tactics


Play button




APPENDIX 4

Napoleonic Artillery Tactics


Play button




APPENDIX 4

Defeat in Detail: A Strategy to Defeating Larger Armies


Play button




APPENDIX 5

Cavalry of the Napoleonic Era: Cuirassiers, Dragoons, Hussars, and Lancers


Play button




APPENDIX 7

The Imperial Guard: Napoleon's Elite Soldiers


Play button




APPENDIX 8

Waterloo, 1815 ⚔️ The Truth behind Napoleon's final defeat


Play button

Characters



Ormsby Vandeleur

Ormsby Vandeleur

British General

William II

William II

King of the Netherlands

Napoleon

Napoleon

French Emperor

Lord Robert Somerset

Lord Robert Somerset

British General

William Ponsonby

William Ponsonby

British General

Jean-de-Dieu Soult

Jean-de-Dieu Soult

Marshal of the Empire

Gebhard Leberecht von Blücher

Gebhard Leberecht von Blücher

Prussian Field Marshal

Michel Ney

Michel Ney

Marshal of the Empire

Arthur Wellesley

Arthur Wellesley

Duke of Wellington

Emmanuel de Grouchy

Emmanuel de Grouchy

Marshal of the Empire

References



  • Adkin, Mark (2001), The Waterloo Companion, Aurum, ISBN 978-1-85410-764-0
  • Anglesey, Marquess of (George C.H.V. Paget) (1990), One Leg: The Life and Letters of Henry William Paget, First Marquess of Anglesey, K.G. 1768–1854, Pen and Sword, ISBN 978-0-85052-518-2
  • Barbero, Alessandro (2005), The Battle: A New History of Waterloo, Atlantic Books, ISBN 978-1-84354-310-7
  • Barbero, Alessandro (2006), The Battle: A New History of Waterloo (translated by John Cullen) (paperback ed.), Walker & Company, ISBN 978-0-8027-1500-5
  • Barbero, Alessandro (2013), The Battle: A New History of Waterloo, Atlantic Books, p. 160, ISBN 978-1-78239-138-8
  • Bas, F de; Wommersom, J. De T'Serclaes de (1909), La campagne de 1815 aux Pays-Bas d'après les rapports officiels néerlandais, vol. I: Quatre-Bras. II: Waterloo. III: Annexes and notes. IV: supplement: maps and plans, Brussels: Librairie Albert de Wit
  • Bassford, C.; Moran, D.; Pedlow, G. W. (2015) [2010]. On Waterloo: Clausewitz, Wellington, and the Campaign of 1815 (online scan ed.). Clausewitz.com. ISBN 978-1-4537-0150-8. Retrieved 25 September 2020.
  • Beamish, N. Ludlow (1995) [1832], History of the King's German Legion, Dallington: Naval and Military Press, ISBN 978-0-9522011-0-6
  • Black, Jeremy (24 February 2015), "Legacy of 1815", History Today
  • Boller Jr., Paul F.; George Jr., John (1989), They Never Said It: A Book of Fake Quotes, Misquotes, and Misleading Attributions, New York: Oxford University Press, p. [https://books.google.com/books?id=NCOEYJ0q-DUC 12], ISBN 978-0-19-505541-2
  • Bodart, Gaston (1908). Militär-historisches Kriegs-Lexikon (1618-1905). Retrieved 11 June 2021.
  • Bonaparte, Napoleon (1869), "No. 22060", in Polon, Henri; Dumaine, J. (eds.), Correspondance de Napoléon Ier; publiée par ordre de l'empereur Napoléon III (1858), vol. 28, Paris H. Plon, J. Dumaine, pp. 292, 293.
  • Booth, John (1815), The Battle of Waterloo: Containing the Accounts Published by Authority, British and Foreign, and Other Relevant Documents, with Circumstantial Details, Previous and After the Battle, from a Variety of Authentic and Original Sources (2 ed.), London: printed for J. Booth and T. Ergeton; Military Library, Whitehall
  • Boulger, Demetrius C. deK. (1901), Belgians at Waterloo: With Translations of the Reports of the Dutch and Belgian Commanders, London
  • "Napoleonic Satires", Brown University Library, retrieved 22 July 2016
  • Chandler, David (1966), The Campaigns of Napoleon, New York: Macmillan
  • Chesney, Charles C. (1874), Waterloo Lectures: A Study Of The Campaign Of 1815 (3rd ed.), Longmans, Green, and Co
  • Clark-Kennedy, A.E. (1975), Attack the Colour! The Royal Dragoons in the Peninsula and at Waterloo, London: Research Publishing Co.
  • Clausewitz, Carl von; Wellington, Arthur Wellesley, 1st Duke of (2010), Bassford, Christopher; Moran, Daniel; Pedlow, Gregory W. (eds.), On Waterloo: Clausewitz, Wellington, and the Campaign of 1815., Clausewitz.com, ISBN 978-1453701508
  • Cornwell, Bernard (2015), "Those terrible grey horses, how they fight", Waterloo: The History of Four Days, Three Armies and Three Battles, Lulu Press, Inc, p. ~128, ISBN 978-1-312-92522-9
  • Corrigan, Gordon (2006), Wellington (reprint, eBook ed.), Continuum International Publishing Group, p. 327, ISBN 978-0-8264-2590-4
  • Cotton, Edward (1849), A voice from Waterloo. A history of the battle, on 18 June 1815., London: B.L. Green
  • Creasy, Sir Edward (1877), The Fifteen Decisive Battles of the World: from Marathon to Waterloo, London: Richard Bentley & Son, ISBN 978-0-306-80559-2
  • Davies, Huw (2012), Wellington's Wars: The Making of a Military Genius (illustrated ed.), Yale University Press, p. 244, ISBN 978-0-300-16417-6
  • Eenens, A.M (1879), "Dissertation sur la participation des troupes des Pays-Bas a la campagne de 1815 en Belgique", in: Societé royale des beaux arts et de littérature de Gand, Messager des Sciences Historiques, Gand: Vanderhaegen
  • Comte d'Erlon, Jean-Baptiste Drouet (1815), Drouet's account of Waterloo to the French Parliament, Napoleon Bonaparte Internet Guide, archived from the original on 8 October 2007, retrieved 14 September 2007
  • Esposito, Vincent Joseph; Elting, John (1999), A Military History and Atlas of the Napoleonic Wars, Greenhill, ISBN 978-1-85367-346-7
  • Field, Andrew W. (2013), Waterloo The French Perspective, Great Britain: Pen & Sword Books, ISBN 978-1-78159-043-0
  • Fitchett, W.H. (2006) [1897], "Chapter: King-making Waterloo", Deeds that Won the Empire. Historic Battle Scenes, London: John Murray (Project Gutenberg)
  • Fletcher, Ian (1994), Wellington's Foot Guards, vol. 52 of Elite Series (illustrated ed.), Osprey Publishing, ISBN 978-1-85532-392-6
  • Fletcher, Ian (1999), Galloping at Everything: The British Cavalry in the Peninsula and at Waterloo 1808–15, Staplehurst: Spellmount, ISBN 978-1-86227-016-9
  • Fletcher, Ian (2001), A Desperate Business: Wellington, The British Army and the Waterloo Campaign, Staplehurst, Kent: Spellmount
  • Frye, W.E. (2004) [1908], After Waterloo: Reminiscences of European Travel 1815–1819, Project Gutenberg, retrieved 29 April 2015
  • Glover, G. (2004), Letters from the Battle of Waterloo: the unpublished correspondence by Anglo-allied officers from the Siborne papers, London: Greenhill, ISBN 978-1-85367-597-3
  • Glover, Gareth (2007), From Corunna to Waterloo: the Letters and Journals of Two Napoleonic Hussars, 1801–1816, London: Greenhill Books
  • Glover, Gareth (2014), Waterloo: Myth and Reality, Pen and Sword, ISBN 978-1-78159-356-1
  • Grant, Charles (1972), Royal Scots Greys (Men-at-Arms), Osprey, ISBN 978-0-85045-059-0
  • Gronow, R.H. (1862), Reminiscences of Captain Gronow, London, ISBN 978-1-4043-2792-4
  • Hamilton-Williams, David (1993), Waterloo. New Perspectives. The Great Battle Reappraised, London: Arms & Armour Press, ISBN 978-0-471-05225-8
  • Hamilton-Williams, David (1994), Waterloo, New Perspectives, The Great Battle Reappraised (Paperback ed.), New York: John Wiley and Sons, ISBN 978-0-471-14571-4
  • Herold, J. Christopher (1967), The Battle of Waterloo, New York: Harper & Row, ISBN 978-0-304-91603-0
  • Haweis, James Walter (1908), The campaign of 1815, chiefly in Flanders, Edinburgh: William Blackwood and Sons, pp. 228–229
  • Hofschröer, Peter (1999), 1815: The Waterloo Campaign. The German Victory, vol. 2, London: Greenhill Books, ISBN 978-1-85367-368-9
  • Hofschröer, Peter (2005), Waterloo 1815: Quatre Bras and Ligny, London: Leo Cooper, ISBN 978-1-84415-168-4
  • Hoorebeeke, C. van (September–October 2007), "Blackman, John-Lucie : pourquoi sa tombe est-elle à Hougomont?", Bulletin de l'Association Belge Napoléonienne, no. 118, pp. 6–21
  • Houssaye, Henri (1900), Waterloo (translated from the French), London
  • Hugo, Victor (1862), "Chapter VII: Napoleon in a Good Humor", Les Misérables, The Literature Network, archived from the original on 12 October 2007, retrieved 14 September 2007
  • Jomini, Antoine-Henri (1864), The Political and Military History of the Campaign of Waterloo (3 ed.), New York; D. Van Nostrand (Translated by Benet S.V.)
  • Keeling, Drew (27 May 2015), The Dividends of Waterloo, retrieved 3 June 2015
  • Kennedy, Paul (1987), The Rise and Fall of Great Powers, New York: Random House
  • Kincaid, Captain J. (2006), "The Final Attack The Rifle Brigade Advance 7 pm 18 June 1815", in Lewis-Stemple, John (ed.), England: The Autobiography: 2,000 Years of English History by Those Who Saw it Happen (reprint ed.), UK: Penguin, pp. 434–436, ISBN 978-0-14-192869-2
  • Kottasova, Ivana (10 June 2015), "France's new Waterloo? Euro coin marks Napoleon's defeat", CNNMoney
  • Lamar, Glenn J. (2000), Jérôme Bonaparte: The War Years, 1800–1815, Greenwood Press, p. 119, ISBN 978-0-313-30997-7
  • Longford, Elizabeth (1971), Wellington the Years of the Sword, London: Panther, ISBN 978-0-586-03548-1
  • Low, E. Bruce (1911), "The Waterloo Papers", in MacBride, M. (ed.), With Napoleon at Waterloo, London
  • Lozier, J.F. (18 June 2010), What was the name of Napoleon's horse?, The Napoleon Series, retrieved 29 March 2009
  • Mantle, Robert (December 2000), Prussian Reserve Infantry 1813–1815: Part II: Organisation, Napoleonic Association.[better source needed]
  • Marcelis, David (10 June 2015), "When Napoleon Met His Waterloo, He Was Out of Town", The Wall Street Journal
  • Mercer, A.C. (1870a), Journal of the Waterloo Campaign: Kept Throughout the Campaign of 1815, vol. 1, Edinburgh and London: W. Blackwood
  • Mercer, A.C. (1870b), "Waterloo, 18 June 1815: The Royal Horse Artillery Repulse Enemy Cavalry, late afternoon", Journal of the Waterloo Campaign: Kept Throughout the Campaign of 1815, vol. 2
  • Mercer, A.C. (1891), "No 89:Royal Artillery", in Siborne, Herbert Taylor (ed.), Waterloo letters: a selection from original and hitherto unpublished letters bearing on the operations of the 16th, 17th, and 18th June, 1815, by officers who served in the campaign, London: Cassell & Company, p. 218
  • Masson, David; et al. (1869), "Historical Forgeries and Kosciuszko's "Finis Poloniae"", Macmillan's Magazine, Macmillan and Company, vol. 19, p. 164
  • Nofi, Albert A. (1998) [1993], The Waterloo campaign, June 1815, Conshohocken, PA: Combined Books, ISBN 978-0-938289-29-6
  • Oman, Charles; Hall, John A. (1902), A History of the Peninsular War, Clarendon Press, p. 119
  • Palmer, R.R. (1956), A History of the Modern World, New York: Knopf
  • Parkinson, Roger (2000), Hussar General: The Life of Blücher, Man of Waterloo, Wordsworth Military Library, pp. 240–241, ISBN 978-1840222531
  • Parry, D.H. (1900), "Waterloo", Battle of the nineteenth century, vol. 1, London: Cassell and Company, archived from the original on 16 December 2008, retrieved 14 September 2007
  • Dunn, James (5 April 2015), "Only full skeleton retrieved from Battle of Waterloo in 200 years identified by historian after being found under car park", The Independent
  • Pawly, Ronald (2001), Wellington's Belgian Allies, Men at Arms nr 98. 1815, Osprey, pp. 37–43, ISBN 978-1-84176-158-9
  • Paxton, Robert O. (1985), Europe in the 20th Century, Orlando: Harcourt Brace Jovanovich
  • Peel, Hugues Van (11 December 2012), Le soldat retrouvé sur le site de Waterloo serait Hanovrien (in French), RTBF
  • Rapport, Mike (13 May 2015), "Waterloo", The New York Times
  • Roberts, Andrew (2001), Napoleon and Wellington, London: Phoenix Press, ISBN 978-1-84212-480-2
  • Roberts, Andrew (2005), Waterloo: 18 June 1815, the Battle for Modern Europe, New York: HarperCollins, ISBN 978-0-06-008866-8
  • Shapiro, Fred R., ed. (2006), The Yale Book of Quotations (illustrated ed.), Yale University Press, p. [https://books.google.com/books?id=w5-GR-qtgXsC&pg=PA128 128], ISBN 978-0-300-10798-2
  • Siborne, Herbert Taylor (1891), The Waterloo Letters, London: Cassell & Co.
  • Siborne, William (1895), The Waterloo Campaign, 1815 (4th ed.), Westminster: A. Constable
  • Simms, Brendan (2014), The Longest Afternoon: The 400 Men Who Decided the Battle of Waterloo, Allen Lane, ISBN 978-0-241-00460-9
  • Smith, Digby (1998), The Greenhill Napoleonic Wars Data Book, London & Pennsylvania: Greenhill Books & Stackpole Books, ISBN 978-1-85367-276-7
  • Steele, Charles (2014), Zabecki, David T. (ed.), Germany at War: 400 Years of Military History, ABC-CLIO, p. 178
  • Summerville, Christopher J (2007), Who was who at Waterloo: a biography of the battle, Pearson Education, ISBN 978-0-582-78405-5
  • Thiers, Adolphe (1862), Histoire du consulat et de l'empire, faisant suite à l'Histoire de la révolution française (in French), vol. 20, Paris: Lheureux et Cie.
  • Torfs, Michaël (12 March 2015), "Belgium withdraws 'controversial' Waterloo coin under French pressure, but has a plan B", flandersnews.be
  • Uffindell, Andrew; Corum, Michael (2002), On The Fields Of Glory: The Battlefields of the 1815 Campaign, Frontline Books, pp. 211, 232–233, ISBN 978-1-85367-514-0
  • Weller, J. (1992), Wellington at Waterloo, London: Greenhill Books, ISBN 978-1-85367-109-8
  • Weller, J. (2010), Wellington at Waterloo, Frontline Books, ISBN 978-1-84832-5-869
  • Wellesley, Arthur (1815), "Wellington's Dispatches 19 June 1815", Wellington's Dispatches Peninsular and Waterloo 1808–1815, War Times Journal
  • White, John (14 December 2011), Burnham, Robert (ed.), Cambronne's Words, Letters to The Times (June 1932), the Napoleon Series, archived from the original on 25 August 2007, retrieved 14 September 2007
  • Wood, Evelyn (1895), Cavalry in the Waterloo Campaign, London: Samson Low, Marston and Company
  • Wooten, Geoffrey (1993), Waterloo, 1815: The Birth Of Modern Europe, Osprey Campaign Series, vol. 15, London: Reed International Books, p. 42