1953 Aug 15 - Aug 19
1953 წლის ირანის სახელმწიფო გადატრიალება
Tehran, Tehran Province, Iran1953 წლის ირანის სახელმწიფო გადატრიალება იყო მნიშვნელოვანი პოლიტიკური მოვლენა, სადაც დემოკრატიულად არჩეული პრემიერ მინისტრი მოჰამად მოსადეგი ჩამოაგდეს.ეს გადატრიალება, რომელიც მოხდა 1953 წლის 19 აგვისტოს, [84] განხორციელდა შეერთებული შტატებისა და დიდი ბრიტანეთის მიერ და ირანის არმიის ხელმძღვანელობით, შაჰ მოჰამად რეზა ფეჰლავის მონარქიული მმართველობის გასაძლიერებლად.იგი მოიცავდა აშშ-ს ჩართულობას სახელწოდებით Operation Ajax [85] და დიდი ბრიტანეთის ოპერაცია Boot.[86] შიიტი სასულიერო პირებმაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს ამ მოვლენაში.[87]ამ პოლიტიკური აჯანყების საფუძველი მდგომარეობდა მოსადეგის მცდელობაში, აუდიტი გაეკეთებინა ანგლო-ირანის ნავთობკომპანიას (AIOC, ახლა BP) და შეეზღუდა მისი კონტროლი ირანის ნავთობის მარაგებზე.მისი მთავრობის გადაწყვეტილებამ ირანის ნავთობის მრეწველობის ნაციონალიზაცია და უცხოური კორპორაციული წარმომადგენლების გაძევება გამოიწვია ბრიტანეთის მიერ ინიცირებული ირანის ნავთობის გლობალური ბოიკოტით, [88] სერიოზულად იმოქმედა ირანის ეკონომიკაზე.დიდმა ბრიტანეთმა პრემიერ-მინისტრ უინსტონ ჩერჩილის დროს და აშშ-ის ეიზენჰაუერის ადმინისტრაციამ, მოსადეგის დაუმორჩილებელი პოზიციის შიშით და თუდეჰ პარტიის კომუნისტური გავლენით შეშფოთებული, გადაწყვიტეს დაემხობა ირანის მთავრობა.[89]გადატრიალების შემდეგ შეიქმნა გენერალ ფაზლოლა ზაჰედის მთავრობა, რომელმაც შაჰს საშუალება მისცა მართულიყო გაზრდილი ავტორიტეტით, [90] რომელსაც აშშ-ს დიდი მხარდაჭერა ჰქონდა.[91] CIA, როგორც გასაიდუმლოებული დოკუმენტებით ირკვევა, ღრმად იყო ჩართული გადატრიალების დაგეგმვასა და განხორციელებაში, მათ შორის ბრბოების დაქირავებაში პრო-შაჰის არეულობების წაქეზებისთვის.[84] კონფლიქტის შედეგად დაიღუპა 200-დან 300-მდე ადამიანი, ხოლო მოსადეგი დააპატიმრეს, გაასამართლეს ღალატისთვის და მიუსაჯეს შინაპატიმრობა უვადო.[92]შაჰმა განაგრძო თავისი მმართველობა 1979 წლის ირანის რევოლუციამდე კიდევ 26 წელი. 2013 წელს აშშ-ს მთავრობამ ოფიციალურად აღიარა თავისი როლი გადატრიალებაში საიდუმლო დოკუმენტების გამოქვეყნებით, რაც გამოავლინა მისი ჩართულობისა და დაგეგმვის მასშტაბები.2023 წელს CIA-მ აღიარა, რომ გადატრიალების მხარდაჭერა იყო „არადემოკრატიული“, რაც ხაზს უსვამს ამ მოვლენის მნიშვნელოვან გავლენას ირანის პოლიტიკურ ისტორიასა და აშშ-ირანის ურთიერთობებზე.[93]
▲
●
