امپراتوری اینکاها

مردم اینکا در حدود قرن دوازدهم یک قبیله شبانی در منطقه کوسکو بودند.تاریخ شفاهی پرو داستان منشا سه غار را بیان می کند.غار مرکزی در Tampu T'uqu (Tambo Tocco) به نام Qhapaq T'uqu ("طاقچه اصلی" که همچنین Capac Tocco نیز نوشته می شود) نام داشت.غارهای دیگر Maras T'uqu (Maras Tocco) و Sutiq T'uqu (Sutic Tocco) بودند.چهار برادر و چهار خواهر از غار میانی بیرون آمدند.آنها عبارتند از: Ayar Manco، Ayar Cachi، Ayar Awqa (Ayar Auca) و Ayar Uchu;و Mama Ocllo، Mama Raua، Mama Huaco و Mama Qura (ماما کورا).از غارهای کناری افرادی بیرون آمدند که قرار بود اجداد همه قبیله های اینکا باشند.

اینکاها به رهبری مانکو کاپاک (رهبر آیلو، یک قبیله کوچ نشین)، به دره کوزکو مهاجرت کرده و پایتخت خود را در کوزکو تأسیس می کنند.پس از رسیدن به دره کوسکو، سه قبیله کوچک را که در آنجا زندگی می کردند، شکست دادند.Sahuares، Huallas و Alcahuisas، و سپس در یک منطقه باتلاقی بین دو نهر کوچک مستقر شدند، که امروزه با میدان اصلی شهر کوسکو مطابقت دارد.مانکو کاپاک بر ساخت و توسعه پادشاهی کوسکو نظارت می‌کند، که در ابتدا یک دولت شهر کوچک بود.جان رو، باستان شناس، سال 1200 میلادی را به عنوان تاریخ تقریبی برای تأسیس سلسله اینکاها محاسبه می کند - مدت ها قبل از تأسیس امپراتوری.

برای حدود 200 سال، اینکاها در کوسکو و مناطق اطراف آن ساکن هستند.به گفته گوردون فرانسیس مک ایوان، "بین سال های 1200 تا 1438 پس از میلاد، هشت اینکا بدون اینکه اینکاها در خارج از سرزمین اصلی خود در کوسکو گسترش پیدا کنند، حکومت کردند."

گفته می شود سینچی روکا یک تقسیم سرزمینی از قلمروهای خود ایجاد کرده است و به عنوان آغازگر اولین سرشماری جمعیت اینکا شناخته می شود.او همچنین به تمام اعضای قوم خود (اینکاها) دستور داد تا گوش های خود را به نشانه اشرافیت سوراخ کنند.او با ایجاد ارتشی متشکل از سربازانی که به گروه اشراف تعلق داشتند، قدرت اینکاها را در کوسکو تقویت کرد.سینچی روکا لباس سربازان خود را به تن می کند که باعث ترس دشمنان او می شود.وقایع نگار پدرو سیزا د لئون بیان می کند که سینچی روکا تراس هایی ساخت و به خاطر آوردن مقدار زیادی خاک برای بهبود حاصلخیزی دره و ساختن اولین کانال آب در رودخانه های Huatanay و Tullumayo اعتبار داشت.

لوک یوپانکی پسر و جانشین سینچی روکا بود.اگرچه برخی از تواریخ، فتوحات جزئی را به او نسبت می دهند، برخی دیگر می گویند که او هیچ جنگی به راه نینداخت و یا حتی به شورش مشغول بود.گفته می شود که او بازار عمومی را در کوزکو تاسیس کرد و آکلواسی را ساخت.در روزگار امپراتوری اینکاها، این مؤسسه زنان جوان را از سراسر امپراتوری گرد هم می آورد.برخی از آنها توسط اینکاها به عنوان کنیز به اشراف و جنگجویان داده شد و برخی دیگر به آیین خدای خورشید تقدیم شدند.گاهی اوقات فقط خدمتکار بودند.

مایتا کاپاک (به کچوا مایتا قاپاک اینکا) چهارمین ساپا اینکای پادشاهی کوزکو بود که از او به عنوان اصلاح کننده تقویم یاد می شد.وقایع نگاران او را به عنوان یک جنگجوی بزرگ توصیف می کنند که مناطقی را تا دریاچه تیتیکاکا، آرکیپا و پوتوسی فتح کرد.در حالی که در واقع، پادشاهی او هنوز به دره کوزکو محدود بود.Mayta Cápac مناطق Arequipa و Moquegua را تحت کنترل امپراتوری اینکاها قرار داد.شاهکار بزرگ نظامی او، انقیاد قبایل آلکابیساس و کولونشیماس بود.

یوپانکی پسر و جانشین مایتا کاپاک بود در حالی که برادر بزرگترش کونتی مایتا کشیش اعظم شد.در افسانه، Yupanqui یک فاتح بزرگ است.وقایع نگار خوان د بتانزوس می گوید که او اولین اینکا بود که قلمروهای خارج از دره کوزکو را فتح کرد - که ممکن است اهمیت پیشینیان او را محدود کند.او کویومارکا و آنکاسمارکا را تحت سلطه خود درآورد.گارسیلاسو د لا وگا گزارش می دهد که او شهر کوزکو را با ساختمان ها، پل ها، جاده ها و قنات های زیادی بهبود بخشید.

اینکا روکا (کچوا اینکا روکا، "اینکاهای بزرگوار") ششمین ساپا اینکای پادشاهی کوسکو (با شروع حدود سال 1350 میلادی) و اولین از سلسله حنان ("بالا") قوسکو بود.پس از مرگ کاپاک یوپانکی، گروه حنان علیه هورین شورش کردند، کوئیسپه یوپانکی را کشتند و تاج و تخت را به اینکا روکا، پسر یکی دیگر از همسران کاپاک یوپانکی، کوسی چیمبو، دادند.اینکا روکا کاخ خود را به بخش هورین کوزکو منتقل کرد.در افسانه ها گفته می شود که او چانکاها (در میان مردمان دیگر) را فتح کرد و همچنین مدرسه های یاچایواسی را برای آموزش اشراف ایجاد کرد.با هوشیاری‌تر، به نظر می‌رسد که او کارهای آبیاری کوزکو و نواحی مجاور را بهبود بخشیده است، اما چانکاها همچنان به مشکلات جانشینان او ادامه دادند.(او یاچایواسی یا مدارسی برای اشراف ایجاد می کند. در زمان سلطنت او با قبایل مجاور روابط دوستانه برقرار می کند).

یاور واقاق یا یاور وقاق اینکا هفتمین ساپا اینکای پادشاهی کوسکو (با آغاز حدود سال 1380 میلادی) و دومین سلسله حنان بود.پدرش اینکا روکا (اینکا رقعه) بود.همسر یاور ماما چیسیا (یا چو یاا) و پسرانشان پاوکار آیلو و پاهواک هوآلپا مایتا بودند.در کودکی به دلیل درگیری زناشویی توسط Ayarmacas ربوده شد.او سرانجام با کمک یکی از معشوقه های اسیرکننده اش، چیمپو اورما، فرار کرد.یاور با فرض سلطنت در سن 19 سالگی، پیلاویا، چویکا، یوکو، چیلینکای، تائوکامارکا و کاویناس را فتح کرد.یاهوار هواکا چندان سالم نیست و بیشتر وقت خود را در کوسکو می گذراند.او پسر دوم خود Pahuac Gualpa Mayta را به عنوان جانشین خود منصوب می کند اما توسط یکی از صیغه هایش که می خواست پسرش ساپا اینکا باشد کشته می شود.یاهوار هواکا نیز به همراه دیگر پسرانش ترور می شود.

ویراکوچا (در املای اسپانیایی) یا ویراکوچا (کچوا، نام یک خدا) هشتمین ساپا اینکا از پادشاهی کوسکو (با شروع حدود 1410) و سومین سلسله هانان بود.او پسر یاور وقاق نبود.با این حال، به این دلیل معرفی شد که او به همان سلسله سلف خود تعلق داشت: حنان.

قبیله چانکا (یا چانکا)، یک "کنفدراسیون جنگجوی قدرتمند" (McEwan)، به شهر کوسکو در حالی که تلاش می کند یک گسترش تهاجمی به سمت جنوب داشته باشد، حمله می کند.پاچاکوتی رهبری دفاع نظامی در برابر چانکا را برعهده داشت در حالی که پدرش و برادرش، اورکو اینکا، از عمارت گریختند.پیروزی بر چانکاها باعث شد تا اینکا ویراکوچا او را به عنوان جانشین خود در حدود سال 1438 بشناسد. او استان های کولا-سویو و چینچای-سویو را فتح کرد.او همراه با پسرانش، توپاک عیار مانکو (یا آمارو توپاک اینکا) و آپو پاوکار اوسنو، کولاها را شکست داد.علاوه بر این، او پادگان هایی را در سرزمین های تحت انقیاد ترک کرد.پاچاکوتی بخش زیادی از کوسکو را بازسازی کرد و آن را برای خدمت به نیازهای یک شهر امپراتوری و به عنوان نماینده امپراتوری طراحی کرد.اکثر باستان شناسان اکنون بر این باورند که مکان معروف اینکاها در ماچو پیچو به عنوان ملکی برای پاچاکوتی ساخته شده است.

پاچاکوتی پسرش توپاک اینکا یوپانکی (یا توپا اینکا) را مسئول ارتش اینکاها می کند.توپاک اینکا مرزهای امپراتوری اینکاها را به سمت افراط‌های جدید سوق می‌دهد و پس از ایمن کردن بخش‌های وسیعی از مرکز و شمال پرو، به سمت شمال به اکوادور می‌رود.مهمترین فتح توپاک اینکاها پادشاهی چیمور بود، تنها رقیب جدی اینکاها برای سواحل پرو.پس از آن امپراتوری توپاک اینکا از شمال تا اکوادور و کلمبیای امروزی گسترش یافت.او استان آنتیس را فتح کرد و کولاها را تحت سلطه خود در آورد.او قوانین و مالیات وضع کرد و دو فرماندار ژنرال به نام Suyuyoc Apu را ایجاد کرد که یکی در Xauxa و دیگری در Tiahuanacu بود.توپاک اینکا یوپانکی قلعه ساکسایوامان را در فلات مرتفع بالای کوزکو ایجاد کرد که شامل انبارهایی برای آذوقه و لباس بود.

نبرد موله بین ائتلافی از مردم ماپوچه شیلی و امپراتوری اینکاهای پرو در گرفت.روایت گارسیلاسو د لا وگا نبرد سه روزه را به تصویر می‌کشد که عموماً اعتقاد بر این است که در زمان سلطنت توپاک اینکا یوپانکی (93-1471 پس از میلاد) رخ داده است.مسلماً پیشرفت‌های اینکاها در شیلی به دلیل عدم تمایل آنها به اختصاص منابع بیشتر در مبارزه با ماپوچه متوقف شد.استدلال های متناقضی بین منابع برای تاریخ خاص، مکان، علل و غیره برای این نبرد وجود دارد.

توپاک اینکا در حدود سال 1493 در چینچروس درگذشت و دو پسر قانونی و 90 پسر و دختر نامشروع از خود به جای گذاشت.Huayna Capac جانشین او شد. در جنوب، Huayna Capac به گسترش امپراتوری اینکاها به شیلی و آرژانتین امروزی ادامه داد و سعی کرد مناطقی را به سمت شمال در اکوادور کنونی و جنوب کلمبیا ضمیمه کند.او به عنوان ساپا اینکا رصدخانه های نجومی مانند اینگاپیرکا در اکوادور نیز ساخت.وینا قاپاق امیدوار بود که در شهر تومبامبا، اکوادور، جایی که قوم کاناری در آن زندگی می کردند، یک دژ شمالی ایجاد کند.ویرانه های شهر پومپو اینکاها.Wayna Qhapaq زمانی را به استراحت در دریاچه چینچای کوچا نزدیک می گذراند که توسط یک رودخانه به شهر متصل می شود.در اکوادور، که قبلا به عنوان پادشاهی کیتو شناخته می شد، وینا قاپاق پس از ازدواج با ملکه کیتو، Paccha Duchicela Shyris شانزدهم، کنفدراسیون کیتو را در امپراتوری اینکاها جذب کرد تا یک جنگ طولانی مدت را متوقف کند.از این ازدواج آتاوالپا (1502 پس از میلاد) در Caranqui، اکوادور متولد شد.وینا قاپاق در سال 1524 درگذشت. وقتی واینا به کیتو بازگشت، در حالی که در کلمبیای کنونی مبارزات انتخاباتی انجام می داد، تب کرده بود (اگرچه برخی از مورخان این موضوع را رد می کنند) که احتمالاً ناشی از معرفی بیماری های اروپایی مانند سرخک یا آبله بود.

Huayna Capac احتمالاً از آبله می میرد (یک بیماری همه گیر بلافاصله پس از معرفی آن توسط اسپانیایی ها در جهان جدید در حال پاره شدن بود).به طرز فاجعه باری، هوآینا کاپاک پیش از مرگش نتوانسته بود وارثی را نام ببرد.جنگ قدرت بین دو پسرش، هواسکار و آتاهوالپا، در نهایت به یک جنگ داخلی منجر می‌شود.Huascar تاج و تخت را به عهده می گیرد که توسط اشراف در کوسکو حمایت می شود.در همین حال، آتاهوالپا، که یک مدیر و جنگجوی تواناتر به حساب می آمد، در کیتو تاج گذاری می کند.معلوم نیست چه تعداد از اینکاها در طول جنگ داخلی کشته یا مرده اند.جمعیت تخمینی امپراتوری اینکاها قبل از اپیدمی (احتمالاً یک بیماری اروپایی) و فتح اسپانیا بین 6 تا 14 میلیون نفر تخمین زده می شود.جنگ داخلی، یک بیماری همه گیر، و تسخیر اسپانیا منجر به کاهش جمعیت طی چندین دهه شد که 20:1 یا 25:1 تخمین زده شد، به این معنی که جمعیت 95 درصد کاهش یافت.

نبرد پونا، درگیری پیرامونی فتح پرو توسط فرانسیسکو پیزارو، در آوریل 1531 در جزیره پونا (در خلیج گوایاکیل) در اکوادور انجام شد.فاتحان پیزارو با داشتن تسلیحات و مهارت های تاکتیکی برتر، قاطعانه ساکنان بومی جزیره را شکست دادند.این نبرد آغاز سومین و آخرین سفر پیزارو قبل از سقوط امپراتوری اینکاها بود.

نبرد کویپایپان نبرد سرنوشت ساز جنگ داخلی اینکاها بین برادران آتاهوالپا و هواسکار بود.پس از پیروزی در چیمبورازو، آتاهوالپا در کاخامارکا توقف کرد، زیرا ژنرال‌هایش هواسکار را به سمت جنوب دنبال کردند.رویارویی دوم در کویپایپان اتفاق افتاد، جایی که هواسکار دوباره شکست خورد، ارتشش متلاشی شد، خود هواسکار اسیر شد و - به جز مداخله پیزارو - کل امپراتوری اینکا تقریباً به دست آتاهوالپا افتاد.

نبرد کاجامارکا همچنین به عنوان کمین و تصرف حاکم اینکاها یعنی آتاهوالپا توسط یک نیروی کوچک اسپانیایی به رهبری فرانسیسکو پیزارو در 16 نوامبر 1532 بود.اسپانیایی ها هزاران نفر از مشاوران، فرماندهان و خدمتکاران غیر مسلح آتاهوالپا را در میدان بزرگ کشتند. از کاجامارکا، و باعث فرار میزبان مسلح خود در خارج از شهر شد.تسخیر آتاهوالپا مرحله آغازین فتح تمدن پیش از کلمبیا پرو را نشان داد.

آتاهوالپا بهاسپانیایی ها طلای کافی برای پر کردن اتاقی که در آن زندانی بود و دو برابر آن نقره پیشنهاد کرد.اینکاها این باج را برآورده کردند، اما پیزارو آنها را فریب داد و پس از آن از آزاد کردن اینکا خودداری کرد.در طول زندان آتاهوالپا، هواسکار در جای دیگری ترور شد.اسپانیایی ها معتقد بودند که این امر به دستور آتاهوالپا بوده است.این به عنوان یکی از اتهامات علیه آتاهوالپا مورد استفاده قرار گرفت که سرانجام اسپانیایی ها او را در اوت 1533 اعدام کردند. بنا به درخواست او، او در 26 ژوئیه 1533 با خفه کردن با گاروت اعدام شد. لباس ها و مقداری از پوست او سوزانده شد. و بقایای او را مسیحی به خاک سپردند.

نبرد کوسکو در نوامبر 1533 بین نیروهای فاتحان اسپانیایی و اینکاها درگرفت.پس از اعدام اینکا آتاهوالپا در 26 ژوئیه 1533، فرانسیسکو پیزارو نیروهای خود را به کوسکو، پایتخت امپراتوری اینکاها رساند.با نزدیک شدن ارتش اسپانیا به کوسکو، پیزارو برادرش خوان پیزارو و هرناندو دی سوتو را با چهل نفر به جلو فرستاد.گارد پیشرو با سربازان اینکا در مقابل شهر نبردی سخت انجام داد و پیروزی را تضمین کرد.ارتش اینکا به فرماندهی کوئیزکویز در طول شب عقب نشینی کرد.روز بعد، 15 نوامبر 1533، پیزارو به همراه مانکو اینکا یوپانکی، شاهزاده جوان اینکا که از قتل عام کویسکوئیز علیه اشراف در کوسکو انجام داده بود، وارد کوسکو شد.اسپانیایی ها کوسکو را غارت کردند و در آنجا طلا و نقره فراوان یافتند.مانکو به عنوان ساپا اینکا تاج گذاری شد و به پیزارو کمک کرد تا کویسکوئیز را به شمال براند.

اسپانیایی ها برادر آتاهوالپا مانکو اینکا یوپانکی را به قدرت رساندند.مدتی مانکو با اسپانیایی ها همکاری کرد و آنها برای سرکوب مقاومت در شمال مبارزه کردند.در همین حال، یکی از همکاران پیزارو، دیگو دی آلماگرو، تلاش کرد کوسکو را ادعا کند.مانکو سعی کرد از این دشمنی درون اسپانیایی به نفع خود استفاده کند و کوسکو را در سال 1536 بازپس گرفت، اما اسپانیایی ها پس از آن شهر را پس گرفتند.سپس مانکو اینکا به کوه‌های ویلکابامبا عقب‌نشینی کرد و ایالت کوچک نئواینکا را تأسیس کرد، جایی که او و جانشینانش 36 سال دیگر در آنجا حکومت کردند، گاهی اوقات به اسپانیایی‌ها حمله می‌کردند یا بر ضد آنها شورش می‌کردند.

محاصره کوسکو (6 مه 1536 - مارس 1537) محاصره شهر کوسکو توسط ارتش ساپا اینکا مانکو اینکا یوپانکی علیه پادگانی از فاتحان اسپانیایی و نیروهای کمکی هندی به رهبری هرناندو پیزارو به امید بازگرداندن اینکاها بود. امپراتوری (1438-1533).این محاصره ده ماه به طول انجامید و در نهایت ناموفق بود.

در آگوست 1536، حدود 50000 جنگجو به فرماندهی شجاع ترین ژنرال مانکو اینکا، کوئیزو یوپانکی، با دستور کشتن هر اسپانیایی در پایتخت تازه تاسیس، به لیما رفتند.محاصره شکست خورد و کوئیزو، ژنرال اینکاها درگذشت و ارتش اینکاها عقب نشینی کرد.فرانسیسکو پیزارو از محاصره کوزکو تسکین می دهد.

نبرد اولانتایتامبو در ژانویه 1537 بین نیروهای امپراتور اینکا مانکو اینکا و یک لشکرکشی اسپانیایی به رهبری هرناندو پیزارو در طی فتح پرو توسط اسپانیایی ها رخ داد.برای پایان دادن به بن بست، محاصره شدگان به مقر امپراتور در شهر اولانتایتامبو حمله کردند.این اکسپدیشن به فرماندهی هرناندو پیزارو شامل 100 اسپانیایی و حدود 30000 نیروی کمکی هندی علیه ارتش اینکا با بیش از 30000 نیرو بود.

گروهی از اسپانیایی های مرتد مانکو اینکا را به قتل می رسانند.همین اسپانیایی ها به عنوان فراری به ویلکابامبا رسیده بودند و مانکو به آنها پناهگاه داده بود.تا این مرحله، اینکاها در ویلکابامبا درگیر فعالیت های چریکی علیه اسپانیایی ها بودند.با رفتن رهبر آنها، تمام مقاومت های مهم پایان می یابد.

فرانسیسکو تولدو، نایب السلطنه جدید پرو (پیزارو توسط اسپانیایی های رقیب در سال 1541 ترور شد)، به ویلکابامبا اعلام جنگ می کند.دولت مستقل غارت می شود و آخرین ساپا اینکا، توپاک آمارو، دستگیر می شود.اسپانیایی‌ها توپاک آمارو را به کوسکو می‌برند و در آنجا در یک اعدام در ملاء عام سر بریده می‌شود.سقوط امپراتوری اینکاها کامل شد.

پس از سقوط امپراتوری اینکاها، بسیاری از جنبه های فرهنگ اینکاها به طور سیستماتیک از بین رفت، از جمله سیستم کشاورزی پیچیده آنها، که به عنوان مدل کشاورزی مجمع الجزایر عمودی شناخته می شود.مقامات استعماری اسپانیا از سیستم کار Inca mita corvée برای اهداف استعماری استفاده می کردند، گاهی اوقات به طرز وحشیانه ای.یکی از اعضای هر خانواده مجبور شد در معادن طلا و نقره کار کند که مهمترین آنها معدن نقره تایتانیک در پوتوسی بود.وقتی یکی از اعضای خانواده فوت می‌کرد، که معمولاً در عرض یک یا دو سال اتفاق می‌افتاد، خانواده موظف شد یک جایگزین بفرستد.اثرات آبله بر امپراتوری اینکاها ویرانگرتر بود.آبله با شروع در کلمبیا قبل از ورود مهاجمان اسپانیایی به امپراتوری به سرعت گسترش یافت.این گسترش احتمالاً توسط سیستم جاده ای کارآمد اینکاها کمک کرده است.آبله تنها اولین اپیدمی بود.بیماری های دیگر، از جمله شیوع احتمالی تیفوس در سال 1546، آنفولانزا و آبله با هم در سال 1558، آبله دوباره در سال 1589، دیفتری در سال 1614، و سرخک در سال 1618، همگی مردم اینکا را ویران کردند.تلاش‌های دوره‌ای از سوی رهبران بومی برای اخراج مستعمره‌نشینان اسپانیایی و ایجاد مجدد امپراتوری اینکا تا اواخر قرن 18 انجام می‌شود.