Otuz illik müharibə

1600

Proloq

1648

Epiloq

əlavələr

personajlar

istinadlar


Play button

1618 - 1648

Otuz illik müharibə



Otuz illik müharibə 1618-ci ildən 1648-ci ilə qədər davam edən Avropa tarixindəki ən uzun və ən dağıdıcı münaqişələrdən biri idi. Əsasən Mərkəzi Avropada döyüşmüş, döyüş, aclıq və xəstəlik nəticəsində təxminən 4,5-8 milyon əsgər və mülki vətəndaş həlak olmuşdur. , halbuki müasir Almaniyanın bəzi ərazilərində əhalinin sayı 50%-dən çox azalıb.Əlaqədar münaqişələrə Səksən İllik Müharibə, Mantua Varisliyi Müharibəsi, Fransa-İspan müharibəsi və Portuqaliya Bərpa Müharibəsi daxildir.20-ci əsrə qədər tarixçilər ümumiyyətlə müharibəyə Müqəddəs Roma İmperiyası daxilində 16-cı əsrdə Reformasiyanın başlatdığı dini mübarizənin davamı kimi baxırdılar.1555-ci il Auqsburq sülhü İmperiyanı Lüteran və Katolik dövlətlərinə bölmək yolu ilə bunu həll etməyə çalışdı, lakin sonrakı 50 il ərzində protestantlığın bu sərhədlərdən kənara çıxması qəsəbədə sabitliyi pozdu.Müasir şərhçilərin əksəriyyəti din və İmperator hakimiyyəti ilə bağlı fikir ayrılıqlarının müharibəyə səbəb olan mühüm amillər olduğunu qəbul etsələr də, onun əhatə dairəsi və miqyasının Habsburqun idarə etdiyi İspaniya və Avstriya və Fransanın Burbon Palatası arasında Avropa hökmranlığı uğrunda rəqabətdən qaynaqlandığını iddia edirlər.Onun baş verməsi ümumiyyətlə 1618-ci ildə, İmperator II Ferdinandın Bohemiya kralı olaraq devrilməsi və Pfalzdan olan protestant V Frederik ilə əvəzlənməsi ilə əlaqədardır.İmperator qüvvələri Bohemiya üsyanını tez bir zamanda yatırsa da, onun iştirakı döyüşləri Hollandiya Respublikası və İspaniyada strateji əhəmiyyəti olan, sonra Səksən İllik Müharibə ilə məşğul olan Pfalzda genişləndirdi.Danimarkadan olan IV Kristian və İsveçli Qustav Adolf kimi hökmdarlar da imperiya daxilində ərazilərə sahib olduqları üçün bu, onlara və digər xarici güclərə müdaxilə etmək üçün bəhanə verdi və daxili sülalə mübahisəsini daha geniş Avropa münaqişəsinə çevirdi.1618-ci ildən 1635-ci ilə qədər birinci mərhələ, ilk növbədə, xarici güclərin dəstəyi ilə Müqəddəs Roma İmperiyasının alman üzvləri arasında vətəndaş müharibəsi idi.1635-ci ildən sonra İmperiya İsveçin dəstəklədiyi Fransa ilə İspaniya ilə müttəfiq olan İmperator III Ferdinand arasında daha geniş mübarizədə bir teatra çevrildi.Bu, 1648-ci il Vestfaliya Sülhü ilə başa çatdı, onun müddəalarına Bavariya və Saksoniya kimi dövlətlər üçün İmperiya daxilində daha çox muxtariyyət, habelə Hollandiyanın müstəqilliyinin İspaniya tərəfindən qəbul edilməsi daxildir.Fransaya nisbətən Habsburqları zəiflətməklə, münaqişə Avropa güc balansını dəyişdirdi və XIV Lüdovik müharibələri üçün zəmin yaratdı.
HistoryMaps Shop

Mağazanı ziyarət et

1600 Jan 1

Proloq

Central Europe
Protestant Reformasiyası 1517-ci ildə başladı, lakin onun təsiri daha uzun sürməli idi.Katolik kilsəsinin Avropadakı nüfuzu uzun müddət sonra ilk dəfə olaraq sual altında qaldı və qitə katolik və protestantlara bölündü.Bəzi ölkələr, məsələn, İngiltərə və Hollandiya kimi daha açıq şəkildə protestant olsalar da, digərləriİspaniya kimi qatı katolik olaraq qaldılar, digərləri isə kəskin daxili parçalanma ilə qeyd olundu.Martin Lüterin Reformasiyası alman knyazlarını Müqəddəs Roma İmperiyası daxilində kəskin şəkildə böldü, bu da katolik Hapsburq imperatorları ilə Lüteran protestantlığını qəbul edən şahzadələr (əsasən İmperiyanın şimal hissəsində) arasında münaqişəyə səbəb oldu.Bu, Müqəddəs Roma İmperiyası daxilində cuius regio, eius religio (kim hökmranlıq edirsə, onun dini) prinsipini təsbit edən Auqsburq Sülhü (1555) ilə başa çatan bir neçə münaqişəyə səbəb oldu.Auqsburq sülhünün şərtlərinə görə, Müqəddəs Roma İmperatoru bütün “imperiya”da vahid dini tətbiq etmək hüququndan imtina etdi və hər bir şahzadə öz nəzarəti altında olan torpaqlarda katoliklik və ya lüteranlığı qurmaq arasında seçim edə bilərdi.
▲
●
1618 - 1623
Bohem mərhələsiornament
Play button
1618 May 23

Praqanın ikinci müdafiəsi

Hradčany, Prague 1, Czechia
Praqanın İkinci Müdafiəsi Otuz İllik Müharibəyə qədər gedən mühüm hadisə idi.Bu, 1618-ci il mayın 23-də bir qrup protestant üsyançısının iki katolik imperator regentini və onların katibini Bohemiya kanslerinin pəncərəsindən bayıra atması ilə baş verdi.Bu, katolik Habsburq monarxiyasına və onun bölgədəki dini siyasətlərinə qarşı simvolik etiraz aksiyası idi.Regentlər yıxıldıqdan sonra sağ qaldılar, bu da protestantları daha da hiddətləndirdi.Müdafiədən dərhal sonra protestant mülkləri və katolik Habsburqlar müharibə üçün müttəfiqlər toplamağa başladılar.
▲
●
Pilsen döyüşü
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1618 Sep 19 - Nov 21

Pilsen döyüşü

Plzeň, Czechia
Praqanın müdafiəsindən sonra protestant zadəganları və zadəganlarından ibarət yeni hökumət Ernst fon Mansfeldə bütün qüvvələrinə komandanlıq verdi.Bu arada katolik zadəganları və keşişləri ölkədən qaçmağa başladılar.Bəzi monastırlar, eləcə də möhkəmləndirilməmiş malikanələr boşaldıldı və katolik qaçqınlar uğurlu müdafiənin təşkil oluna biləcəyini düşünərək Pilsen şəhərinə getdilər.Şəhər uzun sürən mühasirə üçün yaxşı hazırlanmışdı, lakin müdafiə heyəti zəif idi və müdafiəçilərdə artilleriya üçün kifayət qədər barıt çatışmırdı.Mansfeld katoliklər kənardan dəstək ala bilməmişdən əvvəl şəhəri ələ keçirməyə qərar verdi.19 sentyabr 1618-ci ildə Mansfeldin ordusu şəhərin kənarına çatdı.Müdafiəçilər şəhərin iki qapısını bağladılar, üçüncüsü isə əlavə mühafizəçilərlə gücləndirildi.Protestant ordusu qalaya hərtərəfli hücuma başlamaq üçün çox zəif idi, buna görə də Mansfeld aclıqdan şəhəri almağa qərar verdi.Oktyabrın 2-də protestant artilleriyası gəldi, lakin topların çapı və sayı kiçik idi və şəhər divarlarının bombalanması az təsir etdi.Mühasirə davam etdi, protestantlar gündəlik olaraq yeni təchizat və işə götürülənlər alırdılar, müdafiəçilərin isə qida və sursat yox idi.Həmçinin şəhərin əsas quyusu dağıdılıb və içməli su ehtiyatları tezliklə tükənib.Nəhayət, noyabrın 21-də divarlarda çatlar əmələ gəldi və protestant əsgərləri şəhərə axışdılar.Bir neçə saat davam edən sıx əlbəyaxa döyüşdən sonra bütün şəhər Mansfeldin əlində idi.Pilsen döyüşü Otuz illik müharibənin ilk böyük döyüşü idi.
▲
●
Ferdinand Bohemiya kralı olur
İmperator II Ferdinand ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Mar 20

Ferdinand Bohemiya kralı olur

Bohemia Central, Czechia
20 mart 1619-cu ildə Matias öldü və Ferdinand avtomatik olaraq Bohemiya kralı oldu.Ferdinand daha sonra II Ferdinand olaraq Müqəddəs Roma İmperatoru seçildi.
▲
●
Sablat döyüşü
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Jun 10

Sablat döyüşü

Dříteň, Czechia
Sablat və ya Zablati döyüşü 10 iyun 1619-cu ildə, Otuz İllik Müharibənin Bohemiya dövründə baş verdi.Döyüş Bukku qrafı Çarlz Bonaventure de Longuevalın başçılıq etdiyi Roma Katolik İmperator ordusu ilə Ernst fon Mansfeldin protestant ordusu arasında gedirdi.Mansfeld Budejoviceni mühasirəyə alan general Hohenloheni gücləndirməyə gedərkən, Buquoy Budejovicedən təxminən 25 km (16 mil) şimal-qərbdə yerləşən kiçik Zablati kəndi yaxınlığında Mansfeldin yolunu tutdu və onu döyüşə gətirdi.Mansfeld ən azı 1500 piyada və yük qatarını itirərək məğlubiyyətə uğradı.Nəticədə, bohemiyalılar Budejovice mühasirəsini götürməli oldular.
▲
●
Wisternitz döyüşü
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Aug 5

Wisternitz döyüşü

Dolní Věstonice, Czechia
Budweis (České Budějovice) Bohemiya üsyanı zamanı Habsburq evinin kralı Ferdinanda sadiq qalan üç şəhərdən biri idi.Sablatda Habsburqların qələbəsindən sonra Bohemiyalılar České Budějovice mühasirəsini qaldırmağa məcbur oldular.15 iyun 1619-cu ildə Hohenlohe-Neuenstein-Weikersheim-dən olan Georg Friedrich Sobeslava çəkildi və burada Count Heinrich Matthias von Thurn tərəfindən gücləndirilməsini gözlədi.Ferdinand cənubi Çexiyanın güclü yerlərinə nəzarəti ələ keçirdikdən sonra Dampierin rəhbərliyi altında Bohemiya üsyançılarının tərəfini seçmiş Moraviyaya bir qüvvə göndərdi.Bununla birlikdə, Dampierre 1619-cu ilin avqustunda Bohemiya düşərgəsində Moraviyanı tərk edən fon Tiefenbach (Rudolf fon Tiefenbachın qardaşı) və Ladislav Velen ze Žerotína rəhbərliyindəki Moraviya qüvvələri tərəfindən Dolní Věstonicedə (almanca: Wisternitz) məğlub oldu.Wisternitz və ya Dolní Věstonice döyüşü 5 avqust 1619-cu ildə Fridrix fon Tiefenbaxın (Teuffenbax) başçılıq etdiyi Bohemiya Konfederasiyasının Moraviya qüvvələri ilə Henri de Dampierin rəhbərliyi altında Habsburq ordusu arasında döyüşdü.Döyüş Moraviyalıların qələbəsi idi.
▲
●
V Frederik Bohemiya kralı olur
Pfalzlı V Frederik ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Aug 26

V Frederik Bohemiya kralı olur

Bohemia Central, Czechia

Bohem üsyançıları Ferdinandı rəsmi olaraq Bohemiya kralı olaraq taxtdan saldılar və onun yerinə Palatin Seçicisi Frederik V təyin etdilər.

▲
●
Humenné döyüşü
Vyana mühasirəsi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Nov 22 - Nov 23

Humenné döyüşü

Humenné, Slovakia
Müqəddəs Roma İmperiyasının bir çox xalqları Otuz İllik Müharibəni müstəqilliklərini (yenidən) əldə etmək üçün mükəmməl bir fürsət olaraq gördülər.Onlardan biri Transilvaniya şahzadəsi Qabor Bethlenin rəhbərlik etdiyi Macarıstan idi.O, Habsburq əleyhinə Protestant İttifaqında Bohemiyaya qoşuldu.Qısa müddət ərzində Şimali Macarıstanı və Bratislavanı fəth etdi və noyabr ayında Avstriyanın və Müqəddəs Roma İmperiyasının paytaxtı Vyananı mühasirəyə aldı.İmperator II Ferdinandın vəziyyəti dramatik idi.İmperator Polşa imperatoru III Sigismund-a məktub göndərdi və Transilvaniyadan Bethlenin təchizat xətlərini kəsməyi xahiş etdi.O, həmçinin Homonna qrafı Corc Drugeti - Bethlenin keçmiş rəqibi, indi Kral Macarıstanın Lord Baş Hakimi - Habsburqlar üçün qüvvələr tutmaq üçün Polşaya göndərdi.Polşa-Litva Birliyi müharibədə iştirak etmək istəmədiyi üçün neytral qaldı.Lakin kral Katolik Liqasının və Habsburqların güclü rəğbəti olduğundan imperatora kömək etmək qərarına gəldi.Birbaşa qüvvə göndərmək istəməsə də, Drugeth-ə Polşada muzdlu əsgərlər tutmağa icazə verdi.Drugeth öz 3000 adamına qoşulan Rogawski başda olmaqla 8000-ə yaxın Lisowczycy-ni işə götürdü.Birləşən orduya 11.000-ə yaxın əsgər daxil idi, lakin bu rəqəm mübahisəlidir.Noyabrın 22-də axşam saatlarında Karpat dağlarında Humenne yaxınlığında Lisovçilər Corc Rakoçsinin korpusu ilə qarşılaşdılar.Valenti Roqawski süvariləri bir yerdə saxlaya bilmədi və dağıldı.Ertəsi gün, noyabrın 23-də Rakoczi düşmən düşərgəsini qarət etmək üçün öz piyada qoşununu göndərmək qərarına gəldi.Bunu edərkən, Rogawski nəhayət qoşunlarını topladı və gözlənilmədən Transilvaniyalılara hücum etdi.Qısa müddətdə Rakoczi geri çəkildiyini elan etməli oldu.Döyüşdə polşalılar qalib gəldi.Bethlen Rakoczi'nin məğlubiyyətindən xəbər tutanda mühasirəni yarmalı, əsgərlərini toplamalı və Bratislavaya qayıtmalı və Lisovçilərə qarşı müdafiəsini təmin etmək üçün Corc Şexinin başçılığı ilə Şimali Macarıstana təxminən 12.000 süvari göndərmişdi.II Ferdinand onu atəşkəs imzalamağa məcbur etdi və 16 yanvar 1620-ci ildə Pozsonyda (indiki Bratislava) sülh müqaviləsi imzaladılar.Humenné döyüşü müharibənin mühüm bir hissəsi idi, çünki Polşa müdaxiləsi Vyananı - Müqəddəs Roma İmperiyasının paytaxtını - Transilvaniyadan xilas etdi.Buna görə də bəzi Polşa mənbələri onu ilk Vyana relyefi adlandırırlar - ikincisi 1683-cü ildə məşhur Vyana döyüşüdür.
▲
●
Play button
1620 Nov 8

Ağ dağ döyüşü

Prague, Czechia
Anhalt xristianının tabeliyində olan 21.000 bohemiyalı və muzdlu ordusu, Bukku qrafı Şarl Bonaventure de Longuevalın başçılıq etdiyi Müqəddəs Roma İmperatoru II Ferdinandın və I Maksimilian Elektorun başçılıq etdiyi Alman Katolik Liqasının başçılıq etdiyi birləşmiş orduların 23.000 nəfəri tərəfindən məğlub edildi. Bavariya və Johann Tserclaes, Qraf Tilly, Praqa yaxınlığındakı Bila Horada ("Ağ Dağ").Bohem itkiləri ciddi deyildi, lakin onların mənəviyyatı çökdü və ertəsi gün İmperator qüvvələri Praqanı işğal etdi.
▲
●
Mingolsheim döyüşü
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1622 Apr 27

Mingolsheim döyüşü

Heidelberg, Germany
Minqolsheym döyüşü 27 aprel 1622-ci ildə Heidelberqdən 23 km (14 mil) cənubda, Alman Vislox kəndi yaxınlığında, general fon Mansfeldin başçılıq etdiyi protestant ordusu ilə Baden-Durlax marquru arasında qrafın tabeliyində olan Roma katolik ordusuna qarşı döyüşdü. Tilly.1621-ci ilin yazının əvvəlində Baden-Durlaxın Marqravı Georg Friedrich-in komandanlığı altında muzdlu qoşun Reyn çayını Elzasdan keçərək Ernst fon Mansfeldin tabeliyində olan qüvvə ilə qovuşdu.Birləşən ordular, general Ambrosio Spinola-nın əmri ilə İspaniya Hollandiyasından 20.000 nəfərlik bir ordu ilə gələn Qraf Tilli ilə Qonzalo Fernández de Kordoba arasında əlaqənin qarşısını almağı hədəflədilər.Tilly Protestant ordusunu arxa mühafizəsində qarşıladı və onun üzərinə sürdü.Bu hücum o, əsas protestant orqanı ilə məşğul olana qədər müvəffəqiyyətli oldu və sonra geri çevrildi.Tilly geri çəkildi və həmin ayın sonunda de Kordoba ilə əlaqə yaratmaq üçün stasionar protestant ordusundan yan keçdi.Döyüşdən sonra Mansfeld, Brunsvik Kristianının orduları şimaldan gələnə qədər özünü fərqli bir dezavantajda tapdı.İki ordu ayın sonunda Wimpfen döyüşündə döyüşəcəkdi.
▲
●
1625 - 1629
Danimarka mərhələsiornament
Play button
1625 Jan 1

Danimarka müdaxiləsi

Denmark
1623-cü ildə Frederikin devrilməsindən sonra Saksoniyadan olan Con Corc və Brandenburq seçicisi olan Kalvinist Corc Uilyam Ferdinandın hazırda protestantlar tərəfindən saxlanılan keçmiş katolik yepiskopluqlarını geri almaq niyyətindən narahat oldular.Holşteyn hersoqu kimi Kristian IV də Aşağı Sakson dairəsinin üzvü idi, Danimarka iqtisadiyyatı isə Baltikyanı ticarətə və Öresund vasitəsilə nəqliyyatdan gələn ödənişlərə arxalanırdı.Ferdinand, Albrecht von Wallenstein'a Frederikə qarşı verdiyi dəstəyə görə Bohemiya üsyançılarından müsadirə edilmiş mülklərlə pul ödəmişdi və indi də oxşar əsaslarla şimalı fəth etmək üçün onunla müqavilə bağlamışdı.1625-ci ilin mayında Aşağı Saksoniya kreisləri müqavimət göstərməsə də, xristianı özlərinə hərbi komandir seçdilər;Saksoniya və Brandenburq Danimarka və İsveçə rəqib kimi baxırdılar və hər ikisinin imperiyaya qarışmasından qaçmaq istəyirdilər.Almaniyadakı münaqişə Fransa iləİspaniya və Avstriyadakı Habsburq rəqibləri arasında daha geniş mübarizənin bir hissəsinə çevrildiyi üçün sülh yolu ilə həll üçün danışıqlar aparmaq cəhdləri uğursuz oldu.İyun 1624-cü il Compiègne müqaviləsində Fransa Hollandiyanın İspaniyaya qarşı müharibəsini minimum üç il müddətinə subsidiyalamağa razılaşdı, 1625-ci ilin dekabrında Haaqa müqaviləsində isə hollandlar və ingilislər Danimarkanın imperiyaya müdaxiləsini maliyyələşdirməyə razı oldular.
▲
●
Dessau körpüsü döyüşü
Körpüdən keçən Danimarka ordusu, Otuz İllik Müharibə - Kristian Holm ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1626 Apr 25

Dessau körpüsü döyüşü

Saxony-Anhalt, Germany
Dessau Körpüsü Döyüşü 25 aprel 1626-cı ildə Almaniyanın Dessau şəhəri yaxınlığındakı Elbe çayı üzərində Danimarka protestantları ilə İmperator Alman Katolik qüvvələri arasında Otuz İllik Müharibənin mühüm döyüşü idi. Bu döyüş Ernst fon Mansfeldin Dessau keçmək cəhdi idi. Almaniyanın Maqdeburq şəhərində İmperator Ordusunun qərargahını işğal etmək üçün körpü.Dessau körpüsü Maqdeburq və Drezden arasında yeganə quru çıxışı idi ki, bu da danimarkalıların irəliləməsini çətinləşdirirdi.Qraf Tilly, Danimarka kralı IV Kristianın Kasselə çıxışının qarşısını almaq və Aşağı Sakson Dairəsini qorumaq üçün körpüyə nəzarət etmək istəyirdi.Albrecht von Wallenstein-in İmperator Alman qüvvələri bu döyüşdə Ernst von Mansfeldin protestant qüvvələrini asanlıqla məğlub etdi.
▲
●
Lutter döyüşü
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1626 Aug 27

Lutter döyüşü

Lutter am Barenberge, Lower Sa
Kristianın 1626-cı il kampaniya planı üç hissədən ibarət idi;Tilliyə qarşı əsas orduya rəhbərlik edərkən, Ernst von Mansfeld Brunswick'li Kristian tərəfindən dəstəklənən Wallenstein'a hücum edəcəkdi.Hadisədə Mansfeld apreldə Dessau Körpüsü döyüşündə məğlub oldu, Brunsvikli Kristian isə tamamilə uğursuz oldu və iyun ayında xəstəlikdən öldü.Güclü yağışın qarşısını alan Kristian Wolfenbütteldəki bazasına qayıtdı, lakin avqustun 27-də Lutterdə dayanıb döyüşmək qərarına gəldi.Sağ qanadının icazəsiz hücumu ağır itki ilə dəf edilən ümumi irəliləməyə səbəb oldu və günortadan sonra Kristian qoşunları tam geri çəkilməyə başladı.Danimarka süvarilərinin bir sıra hücumları ona qaçmağa imkan verdi, lakin ordusunun ən azı 30%-i, bütün artilleriya və baqaj qatarının çoxu bahasına başa gəldi.Alman müttəfiqlərinin çoxu onu tərk etdi və müharibə 1629-cu ilin iyununda Lübek müqaviləsinə qədər davam etsə də, Lutterdəki məğlubiyyət Kristianın alman mülklərini genişləndirmək ümidlərinə son qoydu.
▲
●
Play button
1628 Jan 1 - 1631

Mantua varisliyi müharibəsi

Casale Monferrato, Casale Monf
Mantua Vərəsəliyi Müharibəsi (1628-1631) Otuz İllik Müharibənin əlaqəli münaqişəsi idi, 1627-ci ilin dekabrında Qonzaqa Evinin birbaşa xəttinin sonuncu kişi varisi və hersoqluqların hökmdarı II Vinçenzonun ölümü ilə nəticələnmişdir. Mantua və Montferrat.Bu ərazilər Habsburqİspaniyasına İtaliyadan Flandersdəki ordusuna işə qəbul olunanları və təchizatları köçürməyə imkan verən quru yolu olan İspan Yolu üzərində nəzarətin açarı idi.Nəticə, Fransa əsilli Nevers hersoqunu dəstəkləyən Fransa ilə uzaq əmisi oğlu Quastalla hersoqunu dəstəkləyən İspaniya arasında proxy müharibəsi oldu.İspanların 1628-ci ilin martından 1629-cu ilin aprelinə və 1629-cu ilin sentyabrından 1630-cu ilin oktyabrına qədər iki dəfə mühasirəyə aldığı Casale Monferrato qalası üzərində döyüşlər gedirdi. 1629-cu ilin aprelində Nevers adından Fransanın müdaxiləsi İmperator II Ferdinandın İmperator qoşunlarını İspaniyadan köçürərək dəstəkləməsinə səbəb oldu. 1630-cu ilin iyulunda Mantuanı ələ keçirən Şimali Almaniya . Bununla belə, Fransız əlavələri Neversə Kasaleni saxlamağa imkan verdi, Ferdinand isə İsveçin Otuz İllik Müharibəyə müdaxiləsinə cavab olaraq qoşunlarını geri çəkdi və iki tərəf 1630-cu ilin oktyabrında atəşkəs haqqında razılığa gəldi.İyun 1631 Cherasco müqaviləsi kiçik ərazi itkiləri müqabilində Nevers'i Mantua və Montferrat hersoqu kimi təsdiqlədi.Daha da əhəmiyyətlisi, o, Fransanı Alp dağlarından keçən keçidlərə nəzarət edən və cənub sərhədlərini qoruyan əsas qalalar olan Pinerolo və Casale'nin ixtiyarında buraxdı.İmperator və İspan qaynaqlarının Almaniyadan yayındırılması isveçlilərə Müqəddəs Roma İmperiyası daxilində möhkəmlənməyə imkan verdi və 1648-ci ilə qədər davam edən Otuz İllik Müharibənin səbəblərindən biri oldu.
▲
●
Stralsundun mühasirəsi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1628 May 1 - Aug 4

Stralsundun mühasirəsi

Mecklenburg-Vorpommern, German
Stralsund mühasirəsi 1628-ci ilin may ayından 4 avqusta kimi Otuz illik müharibə zamanı Albrecht fon Wallenstein-in İmperator Ordusu tərəfindən Stralsund üzərində qoyulmuş mühasirə idi. Stralsundda xeyli Şotlandiyanın iştirakı ilə Danimarka və İsveç kömək edirdi.Mühasirənin qaldırılması Uollenşteynin ardıcıl qələbələrinə son qoydu və onun süqutuna səbəb oldu.Stralsunddakı İsveç qarnizonu tarixdə alman torpaqlarında ilk idi.Döyüş İsveçin faktiki olaraq müharibəyə girişini qeyd etdi.
▲
●
Wolgast döyüşü
Danimarka-Norveçli IV Kristian donanması ilə.Vilhelm Marstrand tərəfindən çəkilmiş rəsm onu ​​1644-cü ildə Colberger Heide döyüşündə təsvir edir. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1628 Sep 2

Wolgast döyüşü

Mecklenburg-Vorpommern, German
Danimarka-Norveç Kristian IV Danimarka qüvvələri Usedom və ona bitişik materikə quruya çıxdı və imperiya işğal qüvvələrini qovdu.Albrecht von Wallenstein tərəfindən idarə olunan İmperator ordusu IV Kristianla qarşılaşmaq üçün mühasirəyə alınmış Stralsunddan ayrıldı.Nəhayət, Danimarka qüvvələri məğlub oldu.Kristian IV və onun desant qüvvələrinin bir hissəsi gəmi ilə qaça bildi.
▲
●
Lübek müqaviləsi
Wallenstein düşərgəsi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1629 May 22

Lübek müqaviləsi

Lübeck, Germany
Lübek müqaviləsində IV Kristian Danimarkanı saxladı, lakin protestant alman dövlətlərinə dəstəyini dayandırmalı oldu.Bu, katolik güclərinə növbəti iki il ərzində daha çox protestant torpaqları ələ keçirmək imkanı verdi.Danimarka-Norveçə öz müharibədən əvvəlki ərazisini imperiya işlərindən qəti şəkildə qopmaq bahasına bərpa etdi.
▲
●
1630 - 1634
İsveç mərhələsiornament
İsveç müdaxiləsi
Qustav Adolf ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jan 2

İsveç müdaxiləsi

Sweden
İsveçin protestant kralı Qustav Adolf, Müqəddəs Roma İmperiyasında protestantların müdafiəsində iştirak etmək qərarına gəldi.Bununla belə, Fransanın Katolik Baş Naziri və Katolik Kardinal Rişelye Hapsburqların artan gücündən narahat idi.Richelieu, Qustav Adolfusu müharibəyə girmək üçün azad edərək, İsveç və Polşa-Litva Birliyi arasında Altmark barışığı haqqında danışıqlara kömək etdi.
▲
●
İsveç qoşunları Pomeraniya hersoqluğuna enir
Qustav Adolfun Pomeraniyaya enməsi, Peenemünde yaxınlığında, 1630 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jun 1

İsveç qoşunları Pomeraniya hersoqluğuna enir

Peenemünde, Germany
Kral katolik güclərinə qarşı heç bir rəsmi müharibə elan etmədi.Müttəfiqi Ştralsund üzərinə baş verən hücumdan sonra o, müharibə elan etmədən quruya çıxmaq üçün kifayət qədər bəhanəsinin olduğunu hiss etdi.Stralsunddan körpübaşı kimi istifadə edərək, 1630-cu ilin iyununda təxminən 18.000 İsveç əsgəri Pomeraniya Hersoqluğuna endi.Gustavus, Pomeraniya hersoqu XIV Bogislav ilə ittifaq imzaladı, Pomeraniyadakı maraqlarını ailə və dinə görə Ferdinandla əlaqəli başqa bir Baltik rəqibi olan Katolik Polşa-Litva Birliyinə qarşı təmin etdi.Geniş dəstək gözləntiləri qeyri-real çıxdı;1630-cu ilin sonunda İsveçin yeganə yeni müttəfiqi Tilly tərəfindən mühasirəyə alınan Maqdeburq idi.
▲
●
Pomeraniyanın təhlükəsizliyi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jul 20

Pomeraniyanın təhlükəsizliyi

Stettin, Poland
Kral daha sonra Stettinin müdafiəsini yaxşılaşdırmağı əmr etdi.Bütün şəhər əhalisi, eləcə də kənd camaatı toplanaraq müdafiə işləri sürətlə başa çatdırıldı.
▲
●
Frankfurt an der Oder döyüşü
Frankfurt an der Oder döyüşü, 1631 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1631 Apr 13

Frankfurt an der Oder döyüşü

Brandenburg, Germany
Frankfurt döyüşü İsveç İmperiyası ilə Müqəddəs Roma İmperiyası arasında strateji əhəmiyyətli, möhkəmləndirilmiş Oder keçidi Frankfurt an der Oder, Brandenburq, Almaniya uğrunda döyüşdü.Bu şəhər İsveçin 1630-cu ildə körpübaşı qurduğu Pomeraniya Hersoqluğu xaricində İsveçin hücumuna məruz qalan ilk böyük İmperator qalası idi. İki günlük mühasirədən sonra Şotlandiya yardımçılarının dəstəklədiyi İsveç qüvvələri şəhərə hücum etdi.Nəticə isveçlilərin qələbəsi oldu.Yaxınlıqdakı Landsbergin (Warthe) (indiki Gorzow) sonrakı təmizlənməsi ilə, İsveçli Qustav Adolf Mərkəzi Almaniyaya doğru irəlilədiyi zaman Frankfurt İsveç ordusunun arxa hissəsini qorumaq üçün xidmət etdi.
▲
●
Maqdeburq çuvalı
Maqdeburq çuvalı – Maqdeburq qızları, Eduard Steinbrück tərəfindən 1866-cı il rəsm əsəri ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1631 May 20 - May 24

Maqdeburq çuvalı

Saxony-Anhalt, Germany
İki aylıq mühasirədən sonra Pappenheim, nəhayət, möhkəmləndirici qüvvələr gətirən Tillini Pappenheimin şəxsi komandanlığı altında 40.000 nəfərlə mayın 20-də şəhərə basqın etməyə inandırdı.Maqdeburq vətəndaşları İsveçin yardım hücumu üçün boş yerə ümid edirdilər.Mühasirənin son günündə məclis üzvləri sülh üçün iddia qaldırmağın vaxtı olduğuna qərar verdilər, lakin onların qərarları barədə xəbər vaxtında Tilliyə çatmadı.Mayın 20-də səhər tezdən hücum güclü artilleriya atəşi ilə başlayıb.Tezliklə Pappenheim və Tilly piyada hücumlarına başladılar.İstehkamlar pozuldu və İmperator qüvvələri Kröcken Qapısını açmaq üçün müdafiəçiləri məğlub edə bildi, bu da bütün ordunun şəhəri talan etmək üçün içəri girməsinə imkan verdi.Komandir Ditrix fon Falkenberqin Katolik İmperator qoşunları tərəfindən güllələnməsi ilə şəhərin müdafiəsi daha da zəiflədi və ruhdan düşdü.Maqdeburqun çuvallanması 20.000-ə yaxın insanın ölümü ilə nəticələnən Otuz İllik Müharibənin ən dəhşətli qırğını hesab olunur.1630-cu ildə 25.000-dən çox əhalisi olan Almaniyanın ən böyük şəhərlərindən biri olan Maqdeburq 18-ci əsrə qədər öz əhəmiyyətini bərpa etmədi.
▲
●
Play button
1631 Sep 17

Breitenfeld döyüşü

Breitenfeld, Leipzig, Germany
Breitenfeld döyüşü 17 sentyabr 1631-ci ildə divarlarla əhatə olunmuş Leypsiq şəhərindən təqribən 8 km şimal-qərbdə Breitenfeld yaxınlığında yol ayrıcında aparıldı. Bu, Otuz illik müharibədə protestantların ilk böyük qələbəsi idi.Qələbə İsveçin Vasa Evindən olan Qustav Adolfunu böyük bir taktiki lider kimi təsdiqlədi və bir çox protestant alman dövlətlərini Bavariya seçicisi I Maksimilian və Müqəddəs Roma İmperatoru II Ferdinandın rəhbərlik etdiyi Alman Katolik Liqasına qarşı İsveçlə müttəfiq olmağa vadar etdi.
▲
●
İsveçin Bavariyaya hücumu
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1632 Mar 1

İsveçin Bavariyaya hücumu

Bavaria, Germany
1632-ci ilin martında İsveç kralı Qustav Adolf İsveç əsgərləri və alman muzdlularından ibarət bir ordu ilə Bavariyanı işğal etdi.Adolf öz qüvvələrini Dunay çayına paralel hərəkət etdirərək, isveçlilərin Vyananı və İmperatoru təhdid etmək üçün aydın yolu tapması üçün möhkəmləndirilmiş İnqolştadt, Regensburq və Passau şəhərlərini tutmaq üçün şərqə doğru hərəkət etməyi planlaşdırırdı.Ancaq Dunaydakı bu qalalı şəhərlər Adolfun ala bilməyəcəyi qədər güclü idi.
▲
●
Yağış Döyüşü
Döyüş meydanının şərqdən görünüşü: Lex çayı sağdan mərkəzə axır, sonra qərbə (yuxarı) Donau çayına axır.Yağış şəhəri mərkəzinin üstü;Donauwörth şəhəri yuxarı solda.İsveç artilleriyası cənubdan çayın o tayından atəş açır (solda), İsveç süvariləri onun alt mərkəzini keçir.Çayın o biri tərəfində İmperator ordusu artilleriya atəşindən tüstü buludları arasında şimala (sağda) geri çəkilir. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1632 Apr 5

Yağış Döyüşü

Rain, Swabia, Bavaria, Germany
Sayca çox olan və çoxlu təcrübəsiz qoşunları olan Tilly, Albrecht von Wallenstein-in rəhbərliyi altında İmperator gücləndiricilərinin ona çatması üçün Qustavu kifayət qədər gecikdirmək ümidi ilə, mərkəzi Rain şəhərində yerləşən Lech çayı boyunca müdafiə işləri qurdu.14 apreldə isveçlilər müdafiəni artilleriya ilə bombaladılar, sonra ertəsi gün çayı keçdilər və Tilli də daxil olmaqla 3000-ə yaxın itki verdilər.16-da Bavariyadan olan Maksimilian ehtiyatlarını və silahlarını tərk edərək geri çəkilməyi əmr etdi.Yağış döyüşü 15 aprel 1632-ci ildə Bavariyada Rain yaxınlığında baş verdi.İsveçli Qustav Adolfun rəhbərliyi altında İsveç-Alman ordusu və Tilli qrafı Johann Tserclaesin başçılıq etdiyi Katolik Liqası qüvvələri tərəfindən döyüşdü.Döyüş isveçlilərin qələbəsi ilə nəticələndi, Tilly isə ağır yaralandı və daha sonra aldığı xəsarətlərdən öldü.Bu qələbəyə baxmayaraq, İsveçlilər Şimali Almaniyadakı bazalarından uzaqlaşdılar və Maksimilian Wallenstein ilə əlaqə qurarkən Nürnberqdə mühasirəyə düşdülər.Bu, 3 sentyabrda şəhər xaricindəki İmperator düşərgəsinə edilən hücumun qanlı şəkildə dəf edildiyi müharibənin ən böyük döyüşü ilə nəticələndi.
▲
●
1632 Jul 17 - Sep 18

Nürnberqin mühasirəsi

Nuremberg, Germany
1632-ci ilin iyulunda Albrecht von Wallenstein və Bavariya seçicisi I Maksimiliyanın komandanlığı altında sayca üstün birləşmiş İmperator və Katolik Liqası ordusu ilə qarşılaşmaq əvəzinə, İsveçdən olan Qustav Adolf Nürnberq şəhərinə taktiki olaraq geri çəkilməyi əmr etdi.Wallenstein ordusu dərhal Nürnberqə sərmayə qoymağa başladı və şəhəri mühasirəyə aldı, aclıq və epidemiyaların İsveç qüvvələrini şikəst etməsini gözlədi.Mühasirəçilər üçün mühasirəni davam etdirmək çətin oldu, çünki şəhər böyük idi və dövranı idarə etmək üçün böyük qüvvəyə ehtiyac var idi.Wallenstein düşərgəsində 50.000 əsgər, 15.000 at və 25.000 düşərgə davamçısı var idi.Belə böyük statik mühasirə qüvvəsini təmin etmək üçün yemək tapmaq olduqca çətin idi.Gustavusun ordusu 18500 nəfərdən 45000 nəfərə qədər 175 çöl tüfəngi ilə gücləndirilərək böyüdü və bu, onun indiyə qədər rəhbərlik etdiyi ən böyük ordu idi.Zəif sanitariya və qeyri-kafi təchizat ilə hər iki tərəf aclıq, tif və sinqa xəstəliyindən əziyyət çəkirdi.Sentyabrın 3-də Alte Veste döyüşündə Qustavusun başçılığı altında 25.000 nəfər İmperator möhkəmlətmələrinə hücum etdi, lakin 900 İmperatorla müqayisədə 2.500 adam itirərək keçə bilmədi.Nəhayət, mühasirə on bir həftə sonra İsveçlilər və müttəfiqləri geri çəkildikdə sona çatdı.Xəstəlik 10.000 İsveç və müttəfiq qoşununu, əlavə olaraq 11.000 fərarini öldürdü.Gustavus mübarizədən o qədər zəiflədi ki, Wallenstein-ə sülh təklifləri göndərdi və o, onları rədd etdi.
▲
●
Play button
1632 Sep 16

Lützen döyüşü

Lützen, Saxony-Anhalt, Germany
Lützen döyüşü (16 noyabr 1632) Otuz illik müharibənin ən mühüm döyüşlərindən biri idi.Hər iki tərəfdən itkilər təxminən eyni dərəcədə ağır olsa da, döyüş protestantların qələbəsi idi, lakin protestant tərəfinin ən mühüm liderlərindən biri, İsveç kralı Qustav Adolfun həyatı bahasına başa gəldi və bu, protestant davasının istiqamətini itirməsinə səbəb oldu.İmperator feldmarşalı Pappenheim də ölümcül yaralanıb.Qustav Adolfun itirilməsi Katolik Fransanı "protestant" (anti-Habsburq) tərəfində dominant güc olaraq tərk etdi və nəticədə Heilbronn Liqasının qurulmasına və Fransanın açıq şəkildə müharibəyə girməsinə səbəb oldu.Döyüş səhər saatlarında Saksoniya tarlaları üzərində sıx olan dumanla səciyyələnirdi."Lützendimma" (Lützen dumanı) ifadəsi xüsusilə sıx dumanı təsvir etmək üçün hələ də İsveç dilində istifadə olunur.
▲
●
Wallenstein'in həbsi və öldürülməsi
Wallenstein ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1634 Feb 5

Wallenstein'in həbsi və öldürülməsi

Cheb, Czechia
Wallenstein-in tərəfini dəyişməyə hazırlaşdığı barədə şayiələr yayılırdı.Eger qan banyosu Müqəddəs Roma İmperiyasının ordusunda daxili təmizləmənin kulminasiya nöqtəsi idi.25 fevral 1634-cü ildə Müqəddəs Roma İmperatoru II Ferdinandın razılığı ilə fəaliyyət göstərən bir qrup İrlandiya və Şotlandiya zabiti generalissimus Albrecht fon Wallenstein və onun bir qrup yoldaşını Eger şəhərində (bugünkü Çeb, Çexiya) qətlə yetirdilər.Sui-qəsdçilər kral fərmanı ilə cəlladlara bərabər tutulurdu və qurbanlarının ailələrindən müsadirə olunan əmlakla mükafatlandırılırdılar.Təmizləmə Uollenşteynin tərəfdarları kimi görünən digər yüksək rütbəli hərbçilərin təqib edilməsi ilə davam etdi.
▲
●
Play button
1634 Sep 6

Nördlingen döyüşü

Nördlingen, Bavaria, Germany
1634-cü ilə qədər isveçlilər və onların protestant alman müttəfiqləri Cənubi Almaniyanın çox hissəsini işğal etdilər və İspanların Hollandiya Respublikasına qarşı davam edən müharibəsini dəstəkləmək üçün İtaliyadan qoşun və təchizat göndərmək üçün istifadə etdikləri yerüstü təchizat marşrutu olan İspan yolunu bağladılar.Buna nəzarəti bərpa etmək üçün Kardinal-İnfante Ferdinandın rəhbərliyi altında bir İspan ordusu, İsveç qarnizonu tərəfindən tutulan Nördlingen şəhəri yaxınlığında Macarıstan Ferdinandın başçılıq etdiyi İmperator qüvvəsi ilə əlaqə qurdu.Qustav Horn və Saks-Veymarlı Bernhardın komandanlıq etdiyi İsveç-Alman ordusu onun relyefinə doğru irəlilədilər, lakin onlar üz-üzə gələn İmperator-İspan qoşunlarının sayını və kalibrini əhəmiyyətli dərəcədə az qiymətləndirdilər.Sentyabrın 6-da Horn Nördlingenin cənubundakı təpələrdə tikilmiş torpaq işlərinə qarşı bir sıra hücumlar təşkil etdi və bunların hamısı dəf edildi.Üstün nömrələr İspan-İmperator komandirlərinin öz mövqelərini daim gücləndirə bilməsi və Hornun nəhayət geri çəkilməyə başladığı demək idi.Bunu etdikcə, İmperator süvariləri onları qabaqladı və protestant ordusu dağıldı.Məğlubiyyətin geniş ərazi və strateji nəticələri var idi;isveçlilər Bavariyadan çıxdılar və 1635-ci ilin mayında Praqa Sülhü şərtlərinə əsasən, onların alman müttəfiqləri imperator II Ferdinandla sülh bağladılar.Əvvəllər isveçliləri və hollandları maliyyələşdirməklə məhdudlaşan Fransa formal olaraq müttəfiq oldu və aktiv döyüşçü kimi müharibəyə girdi.
▲
●
1635 - 1646
Fransız mərhələsiornament
Fransa müharibəyə qoşulur
Kardinal Rişelyenin ölümündən bir neçə ay əvvəl portreti ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 Apr 1

Fransa müharibəyə qoşulur

France
1634-cü ilin sentyabrında Nördlingendə ciddi İsveç məğlubiyyəti onların iştirakını təhlükə altına aldı və Fransanın birbaşa müdaxiləsinə səbəb oldu.Axel Oxenstierna ilə danışıqlar aparan 1635-ci ilin aprelində Compiègne müqaviləsinə əsasən, Richelieu isveçlilər üçün yeni subsidiyalar qəbul etdi.O, həmçinin Reynlandda hücum üçün Saks-Veymarlı Bernhardın başçılıq etdiyi muzdlu əsgərləri işə götürdü və 1635-1659-cu illərdə Fransa-İspan müharibəsinə başlayan may ayındaİspaniyaya müharibə elan etdi.
▲
●
Fransa İspan Hollandiyasını işğal edir
Fransız əsgərləri bir kəndi qarət edir ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 May 1

Fransa İspan Hollandiyasını işğal edir

Netherlands

1635-ci ilin mayında İspan Hollandiyasını işğal etdikdən sonra zəif təchiz olunmuş Fransız ordusu xəstəlik və fərarilikdən 17.000 itki verərək dağıldı.

▲
●
Praqa sülhü
Praqa sülhü ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 May 30

Praqa sülhü

Prague Castle, Masarykova, Rud
Praqa sülhü Saksoniyanın Otuz İllik Müharibədə iştirakını dayandırdı.Şərtlər daha sonra 1648-ci il Vestfaliya Sülhünün əsasını təşkil edəcək.Sonradan digər Alman şahzadələri də müqaviləyə qoşuldular və Otuz İllik Müharibə davam etsə də, Praqanın Müqəddəs Roma İmperiyası daxilində dini vətəndaş müharibəsi kimi başa çatması ilə bağlı ümumi razılıq əldə edildi.Bundan sonra münaqişə əsasən xarici güclər, o cümlədənİspaniya , İsveç və Fransa tərəfindən idarə olundu.
▲
●
İspaniya Şimali Fransanı işğal edir
Əsgərlərin hücumuna məruz qalan səyahətçilər, Vrancx, 1647. Arxa planda dağılmış mənzərəni qeyd edin;1640-cı illərdə atlar üçün təchizat və yem çatışmazlığı hərbi kampaniyaları kəskin şəkildə məhdudlaşdırdı. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Jan 1

İspaniya Şimali Fransanı işğal edir

Corbie, France
1636-cı ildə İspaniyanın hücumu Şimali Fransada Korbiyə çatdı;Parisdə çaxnaşma yaratsa da, təchizat çatışmazlığı onları geri çəkilməyə məcbur etdi və bu, təkrarlanmadı.
▲
●
Fransa rəsmi olaraq müharibəyə girdi
Kardinal Rişelye La Roşelin mühasirəsində ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Mar 1

Fransa rəsmi olaraq müharibəyə girdi

Wismar, Germany

1636-cı ilin martında Vismar müqaviləsində Fransa İsveçlə ittifaqda Otuz illik müharibəyə rəsmi olaraq qoşuldu;

▲
●
Wittstock döyüşü
Wittstock döyüşü ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Oct 4

Wittstock döyüşü

Wittstock/Dosse, Germany
Müqəddəs Roma İmperatoru Sakson və Roma Katolik müttəfiqləri ilə İsveçlilərə və Habsburq hegemonluğuna qarşı çıxan protestant şahzadələrin ittifaqına qarşı Şimali Almaniyaya nəzarət etmək üçün mübarizə aparırdı.İmperator ordusu İsveç ordusundan daha güclü idi, lakin onun ən azı üçdə biri keyfiyyəti şübhə doğuran Sakson birliklərindən ibarət idi.İsveç artilleriyası xeyli güclü idi, bu da İmperator komandirlərini təpə zirvələrində əsasən müdafiə mövqeyini saxlamağa məcbur edirdi.İohan Baner və Aleksandr Leslinin birgə komandanlıq etdiyi İsveç müttəfiq ordusu, sonradan Leven qrafının 1-i Count Melchior von Hatzfeld və Sakson Elektoru John George I-in başçılıq etdiyi birləşmiş İmperator-Sakson ordusunu qətiyyətlə məğlub etdi.
▲
●
Birinci və İkinci Reynfelden döyüşü
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1638 Feb 28

Birinci və İkinci Reynfelden döyüşü

near Rheinfelden, Germany
İmperator irəliləyişləri ilə Reynin qərb sahilinə sıxışdırılan Bernhardın ordusu 1635-ci ildə Elzasda məskunlaşdı və 1636-cı ildə Kardinal-İnfante Ferdinand və Mattias Qalasın rəhbərliyi altında Fransanın İmperator işğalını dəf etmək üçün çox az kömək etdi.1638-ci il fevralın əvvəlində Fransa hökuməti tərəfindən dəstəklənən Bernhard keçid tapmaq üçün 6000 nəfər və 14 silahdan ibarət ordusunu Reyn çayına doğru irəlilədi.Reynfelden şəhərinin mühüm keçid məntəqəsinə gələn Bernhard cənubdan şəhərə sərmayə qoymağa hazırlaşdı.Bunun qarşısını almaq üçün italyan muzdlu qraf Federiko Savelli və alman generalı İohann fon Vertin başçılığı altında imperialistlər Bernhardın ordusuna hücum etmək və şəhəri azad etmək üçün Qara Meşədən keçdilər.Bernhard ilk döyüşdə məğlub oldu, lakin ikincidə Werth və Savelli'yi məğlub etdi və tutmağı bacardı.
▲
●
Breisachın mühasirəsi
Carl Wahlbom tərəfindən Lützendə Gustavusun ölümü (1855) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1638 Aug 18

Breisachın mühasirəsi

Breisach am Rhein, Germany
Breisach döyüşü 18 avqust - 17 dekabr 1638-ci ildə Otuz illik müharibənin bir hissəsi kimi aparıldı.Bu, İmperator qüvvələrinin bir neçə uğursuz yardım cəhdindən sonra İmperator qarnizonunun Saks-Veymarlı Bernardın əmri ilə fransızlara təslim olması ilə başa çatdı.Fransanın Elzas üzərində nəzarətini təmin etdi və İspan yolunu kəsdi.
▲
●
Downs döyüşü
Reinier Nooms tərəfindən Təxminən 1639-cu ildə İngiltərə sahillərində Hollandiyanın blokadasını təsvir edən Dağlar Döyüşündən əvvəl, göstərilən gəmi Trompun flaqmanı olan Aemiliadır. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1639 Oct 21

Downs döyüşü

near the Downs, English Channe
Fransanın Otuzillik Müharibəyə girməsi Flandriyaya gedən quru "İspan Yolu"nu bağladı.Kardinal-İnfante Ferdinand Flandriyasının İspaniya ordusunu dəstəkləmək üçün İspaniya donanması Şimali dəniz sahilindəİspaniyanın nəzarətində olan son liman olan Dunkirk vasitəsilə dəniz yolu ilə təchizat daşımalı idi.1639-cu ilin yazında Olivaresin qrafı hersoqu Dunkerkə yeni bir relyef səfəri üçün A Coruña-da yeni donanmanın tikintisini və yığılmasını əmr etdi.29 döyüş gəmisi dörd eskadrilyada yığıldı, tezliklə İspaniyanın Aralıq dənizi donanmasından əlavə 22 döyüş gəmisi (həmçinin dörd eskadronda) birləşdi.İspan ordusunu ingilis neytrallığı bayrağı altında daşımaq üçün müqavilə bağlayan on iki ingilis nəqliyyat gəmisi də gəldi.Kəşfiyyat şəbəkələrindən hollandlar öyrəndilər ki, İspan donanması Dover və Deal arasında İngilis sahillərində The Downs kimi tanınan lövbər üçün cəhd edə bilər.Downs dəniz döyüşü leytenant-admiral Maarten Trompun komandanlıq etdiyi Hollandiyanın Birləşmiş Əyalətləri tərəfindən ispanların həlledici məğlubiyyəti idi.
▲
●
Wolfenbüttel döyüşü
Wolfenbüttel döyüşü ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1641 Jun 29

Wolfenbüttel döyüşü

Wolfenbüttel, Germany
Wolfenbüttel döyüşü (29 iyun 1641) Otuz illik müharibə zamanı indiki Aşağı Saksoniya ərazisində, Wolfenbüttel şəhəri yaxınlığında baş verdi.Karl Qustaf Vrangel və Hans Kristof fon Köniqsmarkın başçılıq etdiyi İsveç qüvvələri və Jan-Batist Budesin başçılıq etdiyi Bernardiyalılar, Kont de Qebriant Avstriya Archduke Leopold Vilhelmin başçılıq etdiyi İmperator qüvvələrinin hücumuna tab gətirərək, İmperatorları geri qaytarmağa məcbur etdi.
▲
●
Kampaniyalar Döyüşü
"Kempener Heide döyüşü"nün Merian qravürü ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Jan 17

Kampaniyalar Döyüşü

Kempen, Germany

Kempen döyüşü 1642-ci il yanvarın 17-də Vestfaliya əyalətinin Kempen şəhərində Otuz İllik Müharibə zamanı döyüş idi. Bu, Fransız Kont de Guebriant və Hessi general-leytenantı Kaspar Qraf fon Eberşteynin tabeliyində olan Fransız-Veymar-Hess ordusunun qələbəsi ilə nəticələndi. əsir düşmüş general Guillaume de Lamboy rəhbərliyindəki İmperator Ordusu.

▲
●
Breitenfeld İkinci Döyüşü
Breitenfeld döyüşü 1642 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Oct 23

Breitenfeld İkinci Döyüşü

Breitenfeld, Leipzig, Germany

İkinci Breitenfeld döyüşü feldmarşal Lennart Torstensonun komandanlığı altında İsveç ordusunun Avstriya Archduke Leopold Wilhelm və onun müavini general şahzadə Ottavio Piccolomini komandanlığı altında Müqəddəs Roma İmperiyasının İmperator Ordusu üzərində həlledici qələbəsi idi. Amalfi.

▲
●
İsveçlilər Leypsiqi tutdular
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Dec 1

İsveçlilər Leypsiqi tutdular

Leipzig, Germany

İsveçlilər dekabrda Leypsiqi ələ keçirdilər və onlara Almaniyada əhəmiyyətli bir yeni baza verdilər və 1643-cü ilin fevralında Frayberqi ala bilməsələr də, Sakson ordusu bir neçə qarnizona çevrildi.

▲
●
Play button
1643 May 19

Rocroi döyüşü

Rocroi, France
19 may 1643-cü ildə baş verən Rokroi döyüşü Otuz İllik Müharibənin əsas döyüşü idi.XIV Lüdovikin Fransa taxtına çıxmasından cəmi beş gün sonra, 21 yaşlı Enghien hersoqu (sonralar Böyük Konde kimi tanınır) başçılıq etdiyi Fransız ordusu ilə general Fransisko de Melo altındakı ispan qüvvələri arasında döyüşdü. atasının ölümü.Rokroi, əvvəlki 120 il ərzində Avropanın döyüş meydanlarında hökmranlıq edən dəhşətli piyada birlikləri olan İspan Terciosunun məğlubedilməzlik mifini darmadağın etdi.Buna görə də döyüş tez-tez İspan hərbi əzəmətinin sonunu və Avropada Fransız hegemonluğunun başlanğıcını qeyd edir.Rokroidən sonra ispanlar Tercio sistemindən imtina etdilər və fransızların istifadə etdiyi Xətt piyada doktrinasını qəbul etdilər.Rokroidən üç həftə sonra Ferdinand İsveç və Fransanı Vestfaliyanın Münster və Osnabrück şəhərlərində sülh danışıqlarında iştirak etməyə dəvət etdi, lakin Danimarkalı Kristian Hamburqu blokadaya aldıqda və Baltikyanı ölkələrdə ödənişləri artırdıqda danışıqlar təxirə salındı.
▲
●
Torstenson müharibəsi
1645-ci ildə Torstensonun başçılıq etdiyi İsveç və Transilvaniya qüvvələri tərəfindən Brno şəhərinin mühasirəsi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1643 Dec 1

Torstenson müharibəsi

Denmark-Norway
Danimarka Lübek Müqaviləsi (1629) ilə Otuz illik müharibədən çıxmışdı.Müharibədə qazandığı qələbələrdən sonra İsveç İsveçə münasibətdə əlverişli coğrafi mövqeyinə görə Danimarkaya hücum etmək məcburiyyətində qaldı.İsveç qısa iki illik müharibədə işğal etdi.Müharibəni yekunlaşdıran İkinci Brömsebro Müqaviləsində (1645) Danimarka böyük ərazi güzəştləri etməli və Danimarka dominium maris baltici-nin sona çatdığını de-fakto etiraf edərək, İsveçi Sağlam Rüsumlardan azad etməli oldu.İkinci Şimal, Skaniya və Böyük Şimal müharibələrində bu nəticəni geri çevirmək üçün Danimarkanın səyləri uğursuz oldu.
▲
●
Play button
1644 Aug 3 - Aug 9

Freiburg döyüşü

Baden-Württemberg, Germany
Frayburq döyüşü 20.000 nəfərlik ordudan ibarət fransızlar arasında Lui II de Burbon, Duk d'Enghien və Henri de La Tur d'Auvergne, Vikont de Turenne və Bavariya-İmperator ordusunun komandanlığı altında baş verdi. Feldmarşal Franz von Mersinin rəhbərliyi altında 16.800 nəfər.Avqustun 3 və 5-də fransızlar daha çox olmasına baxmayaraq, ağır itki verdilər.9-da Turennin ordusu Betzenhauzen vasitəsilə Qlottertala doğru irəliləyərək Bavariyalıları qanadlandırmağa çalışdı və onların təchizatını kəsdi, Mersi isə bir-birləri ilə qarşılaşdıqları Müqəddəs Pyotra köçdü.Bavariyalılar fransız avanqardının hücumunu dəf edərək, baqajlarının və artilleriyasının bir hissəsini geridə qoyaraq geri çəkildilər.Hər iki tərəfdən ağır itkilərlə nəticələnən Fransız tərəfi Bavariyanın geri çəkilməsinə görə qələbə qazandığını iddia etdi, lakin döyüş tez-tez heç-heçə və ya Bavariya taktiki qələbəsi kimi də qəbul edilir, çünki Fransız ordusu daha ağır itkilər verdi və öz məqsədlərinə çatmadı. Frayburq.Bununla belə, Fransa növbəti kampaniyada Frayburqdan ayrılaraq Mersidən əvvəl seyrək müdafiə olunan Yuxarı Reyn bölgəsinə çataraq və nəticədə onun böyük hissələrini fəth etməklə strateji üstünlük əldə etdi.Fransa və Bavariya arasında qarşıdurma davam etdi və 1645-ci ildə Herbsthausen və Nördlingen döyüşlərinə səbəb oldu. 1643-cü ildə Tuttlingendən bəri davam edən bu döyüşlər silsiləsi Otuz İllik Müharibənin bitməsinə işarə edirdi.Frayburqda verilən böyük itkilər hər iki tərəfi zəiflətdi və Von Mersinin öldürüldüyü Nördlingen döyüşünə səbəb olan böyük amil oldu.Mərhəmətin varisləri onun qədər bacarıqlı və səmərəli deyildilər, bu da Bavariyanın sonrakı illərdə çoxsaylı işğallara məruz qalmasına səbəb oldu.Maksimilian, 1646-cı ildəki dağıdıcı işğaldan sonra 1647-ci ildə Ulm barışığı ilə müharibədən müvəqqəti olaraq çəkildi.
▲
●
Play button
1645 Mar 6

Jankau döyüşü

Jankov, Czech Republic
Jankau döyüşü 1618-1648-ci illər arasında Otuz İllik Müharibənin son böyük döyüşlərindən biri idi, hər birində təxminən 16.000 nəfər olan İsveç və İmperator orduları arasında döyüşmüşdür.Lennart Torstenssonun rəhbərliyi altında daha mobil və daha yaxşı idarə olunan isveçlilər, Melchior von Hatzfeldt tərəfindən komandanlıq etdiyi rəqiblərini effektiv şəkildə məhv etdilər.Bununla belə, onilliklər boyu davam edən qarşıdurma nəticəsində yaranan dağıntı orduların vaxtlarının çox hissəsini təchizat əldə etməyə sərf edirdi və isveçlilər bundan yararlana bilmirdilər.İmperator qüvvələri 1646-cı ildə Bohemiya üzərində nəzarəti bərpa etdilər, lakin Reynland və Saksoniyadakı nəticəsiz kampaniyalar heç bir tərəfin hərbi həll yolu tapmağa gücü və ya resurslarının olmadığını açıq şəkildə göstərdi.İştirakçılar mövqelərini yaxşılaşdırmağa çalışdıqca döyüşlər davam etsə də, bu, 1648-ci ildə Vestfaliya Sülhü ilə yekunlaşan danışıqların aktuallığını artırdı.
▲
●
Play button
1645 Aug 3

İkinci Nördlingen döyüşü

Alerheim, Germany
İmperatorlar və onların əsas Alman müttəfiqi Bavariya müharibədə fransızlar, isveçlər və onların protestant müttəfiqləri tərəfindən getdikcə daha şiddətli təzyiqlərlə üzləşir və fransızların Bavariyaya irəliləmək cəhdinin qarşısını almaq üçün mübarizə aparırdılar.İkinci Nördlingen döyüşü 3 avqust 1645-ci ildə Nördlingendən cənub-şərqdə, Alerheim kəndi yaxınlığında aparıldı.Fransa və onun protestant alman müttəfiqləri Müqəddəs Roma İmperiyasının və onun Bavariya müttəfiqinin qüvvələrini məğlub etdilər.
▲
●
Play button
1648 May 17

Zusmarshausen döyüşü

Zusmarshausen, Germany
Zusmarshausen döyüşü 1648-ci il mayın 17-də Almaniyanın Bavariya əyalətinin müasir Auqsburq rayonunda fon Holzappelin tabeliyində olan Bavariya-İmperator qüvvələri ilə Turennin komandanlığı altında müttəfiq Fransa-İsveç ordusu arasında döyüşdü.Müttəfiq qüvvələr qalib gəldi və İmperator ordusu yalnız Raimondo Montecuccoli və onun süvarilərinin inadkar arxa döyüşü ilə məhv olmaqdan xilas oldu.Zusmarshausen müharibənin alman torpağında aparılacaq son böyük döyüşü idi və eyni zamanda döyüşün son üç ilində baş verən ən böyük döyüş (iştirak edən kişilərin sayı baxımından; itkilər nisbətən yüngül idi) idi.
▲
●
Praqa döyüşü
Çarlz körpüsündə döyüş ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Jul 25

Praqa döyüşü

Prague, Czechia
25 iyul - 1 noyabr 1648-ci il tarixləri arasında baş verən Praqa döyüşü Otuz illik müharibənin son hərəkəti idi.Vestfaliya sülhü üçün danışıqlar davam edərkən, isveçlilər fürsətdən istifadə edərək Bohemiyaya son bir kampaniya keçirdilər.Əsas nəticə və yəqin ki, əsas məqsəd, Müqəddəs Roma İmperatoru II Rudolf (1552-1612) tərəfindən Praqa qəsrində yığılmış möcüzəli sənət kolleksiyasını talan etmək idi, onun seçimi barjalarla Elbadan endirildi və İsveçə göndərildi.Bir neçə ay qala və Vltava çayının qərb sahilini işğal etdikdən sonra isveçlilər müqavilənin imzalanması xəbəri onlara çatdıqda geri çəkildilər.Bu, müharibənin 30 il əvvəl başladığı Praqa şəhərində baş verən Otuz İllik Müharibənin sonuncu böyük toqquşması idi.
▲
●
Play button
1648 Aug 20

Lens döyüşü

Lens, Pas-de-Calais, France
Rokroidəİspan Flandriya Ordusuna qarşı Fransızların həlledici qələbəsindən sonra dörd il ərzində fransızlar Şimali Fransa və İspan Hollandiyasında onlarla şəhəri ələ keçirdilər.Archduke Leopold Wilhelm 1647-ci ildə İspaniyanın Avstriya ilə Habsburq ittifaqını gücləndirmək üçün İspaniya Hollandiyasının qubernatoru təyin edildi və elə həmin il böyük əks-hücuma başladı.İspan ordusu əvvəlcə Armentières, Comines və Landrecies qalalarını geri almaqda uğur qazandı.Şahzadə de Konde Kataloniyada ispanlara qarşı uğursuz kampaniyadan geri çağırıldı və Archduke və Lüksemburq qubernatoru general Jean de Beck'in İspan ordusu ilə qarşı-qarşıya gələn 16.000 nəfərlik Fransız ordusunun komandiri təyin edildi.Condé Ypresi ələ keçirdi, lakin sonra 18.000 nəfərlik ispan-alman qüvvəsi Lensi mühasirəyə aldı.Konde onları qarşılamaq üçün irəlilədi.Baş verən Lens döyüşündə Condé ispanları Valon-Lorrainer süvarilərinə hücum və darmadağın etmək üçün öz süvarilərinin nizam-intizamından və üstün yaxın döyüş qabiliyyətindən istifadə edərək açıq düzənlik üçün güclü təpə mövqeyindən imtina etməyə təhrik etdi. qanadlar.Mərkəzdəki fransız piyada və süvari güclü ispan mərkəzinin hücumuna məruz qaldı, ağır itki verdi, lakin mövqelərini qorudu.Qanadlarda olan fransız süvariləri hər hansı bir müqavimətdən qurtularaq, dərhal təslim olan İspan mərkəzini mühasirəyə aldı və hücuma keçdi.İspanlar ordusunun yarısını itirdi, təxminən 8.000-9.000 nəfər, onlardan 3.000-i öldürüldü və ya yaralandı, 5.000-6.000-i əsir düşdü, 38 silah, 100 bayraq, pontonları və baqajları.Fransız itkiləri 1500 ölü və yaralı idi.Fransızların qələbəsi Vestfaliya Sülhünün imzalanmasına kömək etdi, lakin Fronde üsyanının başlanması fransızların qələbələrini ispanlara qarşı dibinə qədər istifadə etmələrinə mane oldu.
▲
●
Vestfaliya müqaviləsi
Vestfaliya sülhü ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Oct 24

Vestfaliya müqaviləsi

Osnabrück, Germany
Vestfaliya sülhü 1648-ci ilin oktyabrında Vestfaliyanın Osnabrück və Münster şəhərlərində imzalanmış iki sülh müqaviləsinin ümumi adıdır.Otuz illik müharibəyə son qoydular və Avropa tarixinin təxminən səkkiz milyon insanın ölümünə səbəb olan fəlakətli dövrünü bağlayaraq, Müqəddəs Roma İmperiyasına sülh gətirdilər.
▲
●
1648 Dec 1

Epiloq

Central Europe
Müharibənin səbəb olduğu sosial nizamın pozulmasının dərhal zərərdən daha əhəmiyyətli və daha uzunmüddətli olduğu irəli sürülür.Yerli hökumətin dağılması torpaqsız kəndlilər yaratdı, onlar hər iki tərəfin əsgərlərindən qorunmaq üçün birləşdilər və Yuxarı Avstriya, Bavariya və Brandenburqda geniş üsyanlara səbəb oldu.Əsgərlər hərəkət etməzdən əvvəl bir ərazini viran qoydular, böyük əraziləri insanlardan boş buraxdılar və ekosistemi dəyişdirdilər.Qida qıtlığı gəmirici populyasiyasındakı partlayışla daha da pisləşdi, Bavariya isə 1638-ci ilin qışında canavarlar tərəfindən basıldı və növbəti yazda onun məhsulları çöl donuzları tərəfindən məhv edildi.Vestfaliya Sülhü Habsburqun Müqəddəs Roma İmperiyasınıİspaniyaya bənzər daha mərkəzləşdirilmiş dövlətə çevirmək cəhdlərinə son qoyaraq, "Alman azadlıqlarını" yenidən təsdiq etdi.Sonrakı 50 il ərzində Bavariya, Brandenburq-Prussiya, Saksoniya və başqaları getdikcə daha çox öz siyasətlərini həyata keçirdilər, İsveç isə İmperiyada daimi mövqe qazandı.Bu uğursuzluqlara baxmayaraq, Habsburq torpaqları bir çox başqalarına nisbətən müharibədən daha az əziyyət çəkdi və Bohemiyanın mənimsənilməsi və bütün ərazilərində katolikliyin bərpası ilə daha əlaqəli bir bloka çevrildi.Fransa Otuz İllik Müharibədən başqa güclərdən daha çox qazandı;1648-ci ilə qədər Rişelyenin məqsədlərinin əksəriyyətinə nail olundu.Bunlara İspan və Avstriya Habsburqlarının ayrılması, Fransa sərhədinin İmperiyaya genişlənməsi və Şimali Avropada İspaniyanın hərbi üstünlüyünə son qoyulması daxildir.Franko-İspan münaqişəsi 1659-cu ilə qədər davam etsə də, Vestfaliya XIV Lüdovişə İspaniyanı üstünlük təşkil edən Avropa gücü kimi əvəz etməyə başlamağa icazə verdi.Dinlə bağlı fikir ayrılıqları 17-ci əsrdə bir problem olaraq qalmasına baxmayaraq, bu, Kontinental Avropada onun əsas hərəkətverici qüvvəsi olduğu deyilə biləcək sonuncu böyük müharibə idi.O, 1815-ci ilə qədər və ondan sonra da davam edən Avropanın konturlarını yaratdı;Fransa milli dövləti, vahid Almaniyanın və ayrı bir Avstriya-Macarıstan blokunun başlanğıcı, azalmış, lakin hələ də əhəmiyyətli bir İspaniya, Danimarka, İsveç və İsveçrə kimi müstəqil kiçik dövlətlər, Hollandiya Respublikası arasında bölünmüş Aşağı Ölkələr ilə birlikdə 1830-cu ildə Belçika.
▲
●

Appendices



APPENDIX 1

Gustavus Adolphus: 'The Father Of Modern Warfare


Play button




APPENDIX 2

Why the Thirty Years' War Was So Devastating?


Play button




APPENDIX 3

Field Artillery | Evolution of Warfare 1450-1650


Play button




APPENDIX 4

Europe's Apocalypse: The Shocking Human Cost Of The Thirty Years' War


Play button

Characters



Ottavio Piccolomini

Ottavio Piccolomini

Imperial Field Marshal

Archduke Leopold Wilhelm

Archduke Leopold Wilhelm

Austrian Archduke

Maarten Tromp

Maarten Tromp

Dutch General / Admiral

Ernst von Mansfeld

Ernst von Mansfeld

German Military Commander

Gaspar de Guzmán

Gaspar de Guzmán

Spanish Prime Minister

Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim

Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim

Field Marshal of the Holy Roman Empire

Alexander Leslie

Alexander Leslie

Swedish Field Marshal

Cardinal Richelieu

Cardinal Richelieu

First Minister of State

Gustavus Adolphus

Gustavus Adolphus

King of Sweden

Albrecht von Wallenstein

Albrecht von Wallenstein

Bohemian Military leader

George I Rákóczi

George I Rákóczi

Prince of Transylvania

Melchior von Hatzfeldt Westerwald

Melchior von Hatzfeldt Westerwald

Imperial Field Marshal

Johan Banér

Johan Banér

Swedish Field Marshal

Johann Tserclaes

Johann Tserclaes

Count of Tilly

Ferdinand II

Ferdinand II

Holy Roman Emperor

Martin Luther

Martin Luther

German Priest

John George I

John George I

Elector of Saxony

Louis XIII

Louis XIII

King of France

Bogislaw XIV

Bogislaw XIV

Duke of Pomerania

References



  • Alfani, Guido; Percoco, Marco (2019). "Plague and long-term development: the lasting effects of the 1629–30 epidemic on the Italian cities". The Economic History Review. 72 (4): 1175–1201. doi:10.1111/ehr.12652. ISSN 1468-0289. S2CID 131730725.
  • Baramova, Maria (2014). Asbach, Olaf; Schröder, Peter (eds.). Non-splendid isolation: the Ottoman Empire and the Thirty Years War in The Ashgate Research Companion to the Thirty Years' War. Routledge. ISBN 978-1-4094-0629-7.
  • Bassett, Richard (2015). For God and Kaiser; the Imperial Austrian Army. Yale University Press. ISBN 978-0-300-17858-6.
  • Bely, Lucien (2014). Asbach, Olaf; Schröder, Peter (eds.). France and the Thirty Years War in The Ashgate Research Companion to the Thirty Years' War. Ashgate. ISBN 978-1-4094-0629-7.
  • Bireley, Robert (1976). "The Peace of Prague (1635) and the Counterreformation in Germany". The Journal of Modern History. 48 (1): 31–69. doi:10.1086/241519. S2CID 143376778.
  • Bonney, Richard (2002). The Thirty Years' War 1618–1648. Osprey Publishing.
  • Briggs, Robin (1996). Witches & Neighbors: The Social And Cultural Context of European Witchcraft. Viking. ISBN 978-0-670-83589-8.
  • Brzezinski, Richard (2001). Lützen 1632: Climax of the Thirty Years War: The Clash of Empires. Osprey. ISBN 978-1-85532-552-4.
  • Chandler, David (1990). The Art of Warfare in the Age of Marlborough. Spellmount Publishers Ltd. ISBN 978-0946771424.
  • Clodfelter, Micheal (2008). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015 (2017 ed.). McFarland. ISBN 978-0-7864-7470-7.
  • Costa, Fernando Dores (2005). "Interpreting the Portuguese War of Restoration (1641-1668) in a European Context". Journal of Portuguese History. 3 (1).
  • Cramer, Kevin (2007). The Thirty Years' War & German Memory in the Nineteenth Century. University of Nebraska. ISBN 978-0-8032-1562-7.
  • Croxton, Derek (2013). The Last Christian Peace: The Congress of Westphalia as A Baroque Event. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-33332-2.
  • Croxton, Derek (1998). "A Territorial Imperative? The Military Revolution, Strategy and Peacemaking in the Thirty Years War". War in History. 5 (3): 253–279. doi:10.1177/096834459800500301. JSTOR 26007296. S2CID 159915965.
  • Davenport, Frances Gardiner (1917). European Treaties Bearing on the History of the United States and Its Dependencies (2014 ed.). Literary Licensing. ISBN 978-1-4981-4446-9.
  • Duffy, Christopher (1995). Siege Warfare: The Fortress in the Early Modern World 1494–1660. Routledge. ISBN 978-0415146494.
  • Ferretti, Giuliano (2014). "La politique italienne de la France et le duché de Savoie au temps de Richelieu; Franco-Savoyard Italian policy in the time of Richelieu". Dix-septième Siècle (in French). 1 (262): 7. doi:10.3917/dss.141.0007.
  • Friehs, Julia Teresa. "Art and the Thirty Years' War". Die Welt der Habsburger. Retrieved 8 August 2021.
  • Hays, J. N. (2005). Epidemics and pandemics; their impacts on human history. ABC-CLIO. ISBN 978-1851096589.
  • Gnanaprakasar, Nalloor Swamy (2003). Critical History of Jaffna – The Tamil Era. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1686-8.
  • Gutmann, Myron P. (1988). "The Origins of the Thirty Years' War". Journal of Interdisciplinary History. 18 (4): 749–770. doi:10.2307/204823. JSTOR 204823.
  • Hanlon, Gregory (2016). The Twilight Of A Military Tradition: Italian Aristocrats And European Conflicts, 1560–1800. Routledge. ISBN 978-1-138-15827-6.
  • Hayden, J. Michael (1973). "Continuity in the France of Henry IV and Louis XIII: French Foreign Policy, 1598–1615". The Journal of Modern History. 45 (1): 1–23. doi:10.1086/240888. JSTOR 1877591. S2CID 144914347.
  • Helfferich, Tryntje (2009). The Thirty Years War: A Documentary History. Hackett Publishing Co, Inc. ISBN 978-0872209398.
  • Heitz, Gerhard; Rischer, Henning (1995). Geschichte in Daten. Mecklenburg-Vorpommern; History in data; Mecklenburg-Western Pomerania (in German). Koehler&Amelang. ISBN 3-7338-0195-4.
  • Israel, Jonathan (1995). Spain in the Low Countries, (1635–1643) in Spain, Europe and the Atlantic: Essays in Honour of John H. Elliott. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47045-2.
  • Jensen, Gary F. (2007). The Path of the Devil: Early Modern Witch Hunts. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-4697-4.
  • Kamen, Henry (2003). Spain's Road to Empire. Allen Lane. ISBN 978-0140285284.
  • Kohn, George (1995). Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. Facts on file. ISBN 978-0-8160-2758-3.
  • Lee, Stephen (2001). The Thirty Years War (Lancaster Pamphlets). Routledge. ISBN 978-0-415-26862-2.
  • Lesaffer, Randall (1997). "The Westphalia Peace Treaties and the Development of the Tradition of Great European Peace Settlements prior to 1648". Grotiana. 18 (1): 71–95. doi:10.1163/187607597X00064.
  • Levy, Jack S (1983). War in the Modern Great Power System: 1495 to 1975. University Press of Kentucky.
  • Lockhart, Paul D (2007). Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927121-4.
  • Maland, David (1980). Europe at War, 1600–50. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-23446-4.
  • McMurdie, Justin (2014). The Thirty Years' War: Examining the Origins and Effects of Corpus Christianum's Defining Conflict (MA thesis). George Fox University.
  • Milton, Patrick; Axworthy, Michael; Simms, Brendan (2018). Towards The Peace Congress of Münster and Osnabrück (1643–1648) and the Westphalian Order (1648–1806) in "A Westphalia for the Middle East". C Hurst & Co Publishers Ltd. ISBN 978-1-78738-023-3.
  • Mitchell, Andrew Joseph (2005). Religion, revolt, and creation of regional identity in Catalonia, 1640–1643 (PhD thesis). Ohio State University.
  • Murdoch, Steve (2000). Britain, Denmark-Norway and the House of Stuart 1603–1660. Tuckwell. ISBN 978-1-86232-182-3.
  • Murdoch, S.; Zickerman, K; Marks, H (2012). "The Battle of Wittstock 1636: Conflicting Reports on a Swedish Victory in Germany". Northern Studies. 43.
  • Murdoch, Steve; Grosjean, Alexia (2014). Alexander Leslie and the Scottish generals of the Thirty Years' War, 1618–1648. London: Pickering & Chatto.
  • Nicklisch, Nicole; Ramsthaler, Frank; Meller, Harald; Others (2017). "The face of war: Trauma analysis of a mass grave from the Battle of Lützen (1632)". PLOS ONE. 12 (5): e0178252. Bibcode:2017PLoSO..1278252N. doi:10.1371/journal.pone.0178252. PMC 5439951. PMID 28542491.
  • Norrhem, Svante (2019). Mercenary Swedes; French subsidies to Sweden 1631–1796. Translated by Merton, Charlotte. Nordic Academic Press. ISBN 978-91-88661-82-1.
  • O'Connell, Daniel Patrick (1968). Richelieu. Weidenfeld & Nicolson.
  • O'Connell, Robert L (1990). Of Arms and Men: A History of War, Weapons, and Aggression. OUP. ISBN 978-0195053593.
  • Outram, Quentin (2001). "The Socio-Economic Relations of Warfare and the Military Mortality Crises of the Thirty Years' War" (PDF). Medical History. 45 (2): 151–184. doi:10.1017/S0025727300067703. PMC 1044352. PMID 11373858.
  • Outram, Quentin (2002). "The Demographic impact of early modern warfare". Social Science History. 26 (2): 245–272. doi:10.1215/01455532-26-2-245.
  • Parker, Geoffrey (2008). "Crisis and Catastrophe: The global crisis of the seventeenth century reconsidered". American Historical Review. 113 (4): 1053–1079. doi:10.1086/ahr.113.4.1053.
  • Parker, Geoffrey (1976). "The "Military Revolution," 1560-1660—a Myth?". The Journal of Modern History. 48 (2): 195–214. doi:10.1086/241429. JSTOR 1879826. S2CID 143661971.
  • Parker, Geoffrey (1984). The Thirty Years' War (1997 ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-12883-4. (with several contributors)
  • Parker, Geoffrey (1972). Army of Flanders and the Spanish Road, 1567–1659: The Logistics of Spanish Victory and Defeat in the Low Countries' Wars (2004 ed.). CUP. ISBN 978-0-521-54392-7.
  • Parrott, David (2001). Richelieu's Army: War, Government and Society in France, 1624–1642. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79209-7.
  • Pazos, Conde Miguel (2011). "El tradado de Nápoles. El encierro del príncipe Juan Casimiro y la leva de Polacos de Medina de las Torres (1638–1642): The Treaty of Naples; the imprisonment of John Casimir and the Polish Levy of Medina de las Torres". Studia Histórica, Historia Moderna (in Spanish). 33.
  • Pfister, Ulrich; Riedel, Jana; Uebele, Martin (2012). "Real Wages and the Origins of Modern Economic Growth in Germany, 16th to 19th Centuries" (PDF). European Historical Economics Society. 17. Archived from the original (PDF) on 11 May 2022. Retrieved 6 October 2020.
  • Porshnev, Boris Fedorovich (1995). Dukes, Paul (ed.). Muscovy and Sweden in the Thirty Years' War, 1630–1635. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45139-0.
  • Pursell, Brennan C. (2003). The Winter King: Frederick V of the Palatinate and the Coming of the Thirty Years' War. Ashgate. ISBN 978-0-7546-3401-0.
  • Ryan, E.A. (1948). "Catholics and the Peace of Westphalia" (PDF). Theological Studies. 9 (4): 590–599. doi:10.1177/004056394800900407. S2CID 170555324. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 7 October 2020.
  • Schmidt, Burghart; Richefort, Isabelle (2006). "Les relations entre la France et les villes hanséatiques de Hambourg, Brême et Lübeck : Moyen Age-XIXe siècle; Relations between France and the Hanseatic ports of Hamburg, Bremen and Lubeck from the Middle Ages to the 19th century". Direction des Archives, Ministère des affaires étrangères (in French).
  • Schulze, Max-Stefan; Volckart, Oliver (2019). "The Long-term Impact of the Thirty Years War: What Grain Price Data Reveal" (PDF). Economic History.
  • Sharman, J.C (2018). "Myths of military revolution: European expansion and Eurocentrism". European Journal of International Relations. 24 (3): 491–513. doi:10.1177/1354066117719992. S2CID 148771791.
  • Spielvogel, Jackson (2017). Western Civilisation. Wadsworth Publishing. ISBN 978-1-305-95231-7.
  • Storrs, Christopher (2006). The Resilience of the Spanish Monarchy 1665–1700. OUP. ISBN 978-0-19-924637-3.
  • Stutler, James Oliver (2014). Lords of War: Maximilian I of Bavaria and the Institutions of Lordship in the Catholic League Army, 1619–1626 (PDF) (PhD thesis). Duke University. hdl:10161/8754. Archived from the original (PDF) on 28 July 2021. Retrieved 21 September 2020.
  • Sutherland, NM (1992). "The Origins of the Thirty Years War and the Structure of European Politics". The English Historical Review. CVII (CCCCXXIV): 587–625. doi:10.1093/ehr/cvii.ccccxxiv.587.
  • Talbott, Siobhan (2021). "'Causing misery and suffering miserably': Representations of the Thirty Years' War in Literature and History". Sage. 30 (1): 3–25. doi:10.1177/03061973211007353. S2CID 234347328.
  • Thion, Stephane (2008). French Armies of the Thirty Years' War. Auzielle: Little Round Top Editions.
  • Thornton, John (2016). "The Kingdom of Kongo and the Thirty Years' War". Journal of World History. 27 (2): 189–213. doi:10.1353/jwh.2016.0100. JSTOR 43901848. S2CID 163706878.
  • Trevor-Roper, Hugh (1967). The Crisis of the Seventeenth Century: Religion, the Reformation and Social Change (2001 ed.). Liberty Fund. ISBN 978-0-86597-278-0.
  • Van Gelderen, Martin (2002). Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe: A Shared European Heritage Volume I. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80203-1.
  • Van Groesen, Michiel (2011). "Lessons Learned: The Second Dutch Conquest of Brazil and the Memory of the First". Colonial Latin American Review. 20 (2): 167–193. doi:10.1080/10609164.2011.585770. S2CID 218574377.
  • Van Nimwegen, Olaf (2010). The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588–1688. Boydell Press. ISBN 978-1-84383-575-2.
  • Wedgwood, C.V. (1938). The Thirty Years War (2005 ed.). New York Review of Books. ISBN 978-1-59017-146-2.
  • White, Matthew (2012). The Great Big Book of Horrible Things. W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-08192-3.
  • Wilson, Peter H. (2009). Europe's Tragedy: A History of the Thirty Years War. Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9592-3.
  • Wilson, Peter H. (2018). Lützen: Great Battles Series. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199642540.
  • Wilson, Peter (2008). "The Causes of the Thirty Years War 1618–48". The English Historical Review. 123 (502): 554–586. doi:10.1093/ehr/cen160. JSTOR 20108541.
  • Zaller, Robert (1974). "'Interest of State': James I and the Palatinate". Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies. 6 (2): 144–175. doi:10.2307/4048141. JSTOR 4048141.