Imperium Inków

Inkowie byli plemieniem pasterskim w rejonie Cusco około XII wieku.Peruwiańska historia mówiona opowiada o pochodzeniu trzech jaskiń.Środkowa jaskinia w Tampu T'uqu (Tambo Tocco) została nazwana Qhapaq T'uqu („główna nisza”, pisana również jako Capac Tocco).Pozostałe jaskinie to Maras T'uqu (Maras Tocco) i Sutiq T'uqu (Sutic Tocco).Ze środkowej jaskini wyszło czterech braci i cztery siostry.Byli to: Ayar Manco, Ayar Cachi, Ayar Awqa (Ayar Auca) i Ayar Uchu;oraz Mama Ocllo, Mama Raua, Mama Huaco i Mama Qura (Mama Cora).Z bocznych jaskiń wyszli ludzie, którzy mieli być przodkami wszystkich klanów Inków.

Inkowie pod wodzą Manco Capaca (przywódcy ayllu, plemienia nomadów) migrują do Doliny Cuzco i zakładają swoją stolicę w Cuzco.Po przybyciu do doliny Cusco pokonali trzy małe plemiona, które tam mieszkały;Sahuares, Huallas i Alcahuisas, a następnie osiedlili się na bagnistym terenie pomiędzy dwoma małymi strumieniami, który dziś odpowiada głównemu placowi miasta Cusco.Manco Capac nadzoruje budowę i rozwój Królestwa Cusco, początkowo małego miasta-państwa.Archeolog John Rowe oblicza rok 1200 n.e. jako przybliżoną datę założenia dynastii Inków – na długo przed założeniem imperium.

Od około 200 lat Inkowie osiedlili się w Cusco i okolicach.Według Gordona Francisa McEwana: „W latach 1200–1438 n.e. ośmiu Inków rządziło, a Inkowie nie rozszerzyli się zbytnio poza swoje serce w Cusco”.

Sinchi Roca podobno stworzył podział terytorialny swoich domen i jest uważany za inicjatora pierwszego spisu ludności Inków.Nakazał również wszystkim członkom swojej grupy etnicznej (Inków) przekłuć sobie uszy na znak szlachetności.Umacnia potęgę Inków w Cusco, tworząc armię złożoną z żołnierzy należących do kasty szlacheckiej.Sinchi Roca ubiera swoich żołnierzy w mundury, które zastraszają jego wrogów.Kronikarz Pedro Cieza de León podaje, że Sinchi Roca zbudował tarasy i przypisuje się sprowadzenie dużej ilości gleby w celu poprawy żyzności doliny oraz budowę pierwszego kanału wodnego w rzekach Huatanay i Tullumayo.

Lloque Yupanqui był synem i następcą Sinchi Roca.Chociaż niektóre kroniki przypisywały mu drobne podboje, inne twierdzą, że nie prowadził wojen, a nawet zajmował się buntami.Mówi się, że założył rynek publiczny w Cuzco i zbudował Acllahuasi.W czasach Imperium Inków instytucja ta skupiała młode kobiety z całego imperium;niektóre zostały przekazane przez Inków jako konkubiny szlachcicom i wojownikom, a inne były poświęcone kultowi boga słońca.Czasami byli po prostu służącymi.

Mayta Cápac (Quechua Mayta Qhapaq Inka) był czwartym Sapa Inca Królestwa Cuzco, nazywany był reformatorem kalendarza.Kronikarze opisują go jako wielkiego wojownika, który podbił terytoria aż po jezioro Titicaca, Arequipę i Potosí.Chociaż w rzeczywistości jego królestwo nadal ograniczało się do doliny Cuzco.Mayta Cápac oddała regiony Arequipa i Moquegua pod kontrolę imperium Inków.Jego wielkim wyczynem militarnym było ujarzmienie plemion Alcabisas i Culunchimas.

Yupanqui był synem i następcą Mayty Cápac, podczas gdy jego starszy brat Cunti Mayta został arcykapłanem.W legendzie Yupanqui jest wielkim zdobywcą;kronikarz Juan de Betanzos mówi, że był pierwszym Inką, który podbił terytorium poza doliną Cuzco - co można uznać za wyznaczenie znaczenia jego poprzedników.Podbił Cuyumarca i Ancasmarca.Garcilaso de la Vega donosi, że ulepszył miasto Cuzco wieloma budynkami, mostami, drogami i akweduktami.

Inca Roca (Quechua Inka Roq'a, „wielkoduszny Inca”) był szóstym Sapa Inca z Królestwa Cusco (począwszy od około 1350 roku n.e.) i pierwszym z Hanan („wyższej”) dynastii Qusqu.Po śmierci Cápaca Yupanqui, ugrupowanie hananów zbuntowało się przeciwko hurinowi, zabiło Quispe Yupanqui i przekazało tron ​​Inca Roca, synowi innej żony Cápaca Yupanqui, Cusi Chimbo.Inca Roca przeniósł swój pałac do hurin części Cuzco.W legendzie mówi się, że podbił Chancas (między innymi ludy), a także założył yachaywasi , szkoły dla szlachty.Bardziej trzeźwo, wydaje się, że poprawił prace irygacyjne w Cuzco i sąsiednich obszarach, ale Chancas nadal niepokoili jego następców.(Tworzy yachaiwasis, czyli szkoły dla szlachty. Za swojego panowania nawiązuje przyjazne stosunki z okolicznymi plemionami).

Yawar Waqaq lub Yawar Waqaq Inka był siódmym Sapa Inca z Królestwa Cusco (począwszy od około 1380 roku n.e.) i drugim z dynastii Hanan.Jego ojcem był Inca Roca (Inka Ruq'a).Żoną Yawara była Mama Chicya (lub Chu-Ya), a ich synami byli Paucar Ayllu i Pahuac Hualpa Mayta.Jako dziecko został porwany przez Ayarmacas z powodu konfliktu małżeńskiego.W końcu uciekł z pomocą jednej z kochanek swojego porywacza, Chimpu Ormy.Zakładając panowanie w wieku 19 lat, Yawar podbił Pillauya, Choyca, Yuco, Chillincay, Taocamarca i Cavinas.Yahuar Huaca nie jest zbyt zdrowy i większość czasu spędza w Cusco.Mianuje swojego drugiego syna Pahuac Gualpa Mayta na swojego następcę, ale zostaje zabity przez jedną ze swoich konkubin, która chciała, aby jej syn był Sapa Inca.Yahuar Huaca zostaje również zamordowany wraz z innymi synami.

Viracocha (w pisowni hiszpańskiej) lub Wiraqucha (keczua, imię boga) był ósmym Sapa Inca w Królestwie Cusco (od około 1410 r.) I trzecim z dynastii Hanan.Nie był synem Yawara Waqaqa;został jednak przedstawiony jako taki, ponieważ należał do tej samej dynastii, co jego poprzednik: Hanan.

Plemię Chanca (lub Chanka), „potężna wojownicza konfederacja” (McEwan), atakuje miasto Cusco, próbując agresywnej ekspansji na południe.Pachacuti poprowadził obronę wojskową przeciwko Chanka, podczas gdy jego ojciec i brat Urco Inca uciekli z posiadłości.Zwycięstwo nad Chankami sprawiło, że około 1438 roku Inca Viracocha uznał go za swojego następcę. Podbił prowincje Colla-Suyu i Chinchay-Suyu.Wraz ze swoimi synami, Tupac Ayar Manco (lub Amaru Tupac Inca) i Apu Paucar Usnu, pokonał Collas.Dodatkowo pozostawił garnizony na ziemiach podbitych.Pachacuti odbudował znaczną część Cusco, projektując je tak, aby służyło potrzebom cesarskiego miasta i jako reprezentacja imperium.Większość archeologów uważa obecnie, że słynne miejsce Inków Machu Picchu zostało zbudowane jako posiadłość Pachacuti.

Pachacuti umieszcza swojego syna, Túpac Inca Yupanqui (lub Topa Inca), na czele armii Inków.Túpac Inca przesuwa granice Imperium Inków na nowe skrajności, kierując się na północ do Ekwadoru po zabezpieczeniu rozległych obszarów środkowego i północnego Peru.Najważniejszym podbojem Inków Túpac było Królestwo Chimor, jedyny poważny rywal Inków o peruwiańskie wybrzeże.Imperium Inków Túpac rozciągało się następnie na północ, do dzisiejszego Ekwadoru i Kolumbii.Podbił prowincję Antis i podbił Collas.Nałożył zasady i podatki, tworząc dwóch generalnych gubernatorów, Suyuyoc Apu, jednego w Xauxa, a drugiego w Tiahuanacu.Tupac Inca Yupanqui stworzył fortecę Saksaywaman na wysokim płaskowyżu powyżej Cuzco, w której znajdowały się magazyny żywności i odzieży.

Bitwa pod Maule toczyła się między koalicją ludu Mapuche z Chile i imperium Inków w Peru.Relacja Garcilaso de la Vega przedstawia trzydniową bitwę, która, jak się powszechnie uważa, miała miejsce za panowania Tupaca Inca Yupanqui (1471-93 n.e.).Prawdopodobnie postęp Inków w Chile został zatrzymany przez ich niechęć do zaangażowania większych środków w walkę z Mapuche.Istnieją sprzeczne argumenty między źródłami dotyczące konkretnej daty, lokalizacji, przyczyn itp. W przypadku tej bitwy.

Tupac Inca zmarł około 1493 roku w Chincheros, pozostawiając dwóch prawowitych synów oraz 90 nieślubnych synów i córki.Jego następcą został Huayna Capac. Na południu Huayna Capac kontynuował ekspansję Imperium Inków na dzisiejsze Chile i Argentynę oraz próbował zaanektować terytoria na północy, na terenach dzisiejszego Ekwadoru i południowej Kolumbii.Jako Sapa Inca budował także obserwatoria astronomiczne w Ekwadorze, takie jak Ingapirca.Wayna Qhapaq miał nadzieję założyć północną twierdzę w mieście Tumebamba w Ekwadorze, gdzie mieszkał lud Cañari.Ruiny miasta Inków Pumpu.Wayna Qhapaq spędzał czas relaksując się w pobliskim jeziorze Chinchay Cocha, połączonym z miastem rzeką.W Ekwadorze, dawniej znanym jako Królestwo Quito, Wayna Qhapaq wchłonął Konfederację Quito do Imperium Inków po ślubie z królową Quito Paccha Duchicela Shyris XVI, aby powstrzymać długo przedłużającą się wojnę.Z tego małżeństwa urodził się Atawallpa (1502 n.e.) w Caranqui w Ekwadorze.Wayna Qhapaq zmarł w 1524 r. Kiedy Wayna wrócił do Quito, podczas kampanii w dzisiejszej Kolumbii nabawił się już gorączki (choć niektórzy historycy temu zaprzeczają), prawdopodobnie spowodowanej wprowadzeniem europejskich chorób, takich jak odra czy ospa

Huayna Capac umiera, prawdopodobnie na ospę (epidemia szalała w Nowym Świecie natychmiast po jej wprowadzeniu przez Hiszpanów).Niestety, Huayna Capac nie wyznaczył następcy tronu przed śmiercią.Wynikająca z tego walka o władzę między jego dwoma synami, Huáscarem i Atahualpą, ostatecznie prowadzi do wojny domowej.Huascar obejmuje tron ​​wspierany przez szlachtę w Cusco.Tymczasem Atahualpa, który był uważany za bardziej zdolnego administratora i wojownika, zostaje koronowany na Sapa Inca w Quito.Nie wiadomo, ilu Inków zginęło lub zginęło podczas wojny domowej.Szacunkowa populacja imperium Inków przed epidemią (prawdopodobnie choroby europejskiej) i hiszpańskim podbojem szacowana jest na od 6 do 14 milionów ludzi.Wojna domowa, epidemia i hiszpański podbój spowodowały spadek liczby ludności na przestrzeni kilkudziesięciu lat, szacowany na 20:1 lub 25:1, co oznacza, że ​​populacja zmniejszyła się o 95 procent.

Bitwa pod Puná, peryferyjne starcie podczas podboju Peru przez Francisco Pizarro, toczyła się w kwietniu 1531 roku na wyspie Puná (w Zatoce Guayaquil) w Ekwadorze.Konkwistadorzy Pizarro, szczycąc się doskonałą bronią i umiejętnościami taktycznymi, zdecydowanie pokonali rdzennych mieszkańców wyspy.Bitwa zapoczątkowała trzecią i ostatnią wyprawę Pizarra przed upadkiem imperium Inków.

Bitwa pod Quipaipán była decydującą bitwą wojny domowej Inków między braćmi Atahualpa i Huáscar.Po zwycięstwie pod Chimborazo Atahualpa zatrzymał się w Cajamarca, podczas gdy jego generałowie podążali za Huáscarem na południe.Druga konfrontacja miała miejsce pod Quipaipán, gdzie Huáscar został ponownie pokonany, jego armia rozwiązana, sam Huáscar schwytany i – poza interwencją Pizarra – całe imperium Inków prawie padło pod panowaniem Atahualpy.

Bitwa pod Cajamarca, pisana również jako Cajamalca, była zasadzką i zajęciem władcy Inków Atahualpy przez małe siły hiszpańskie dowodzone przez Francisco Pizarro 16 listopada 1532 r.Hiszpanie zabili tysiące doradców, dowódców i nieuzbrojonych pomocników Atahualpy na wielki plac z Cajamarca i spowodował ucieczkę swoich uzbrojonych gospodarzy poza miasto.Zdobycie Atahualpy było początkiem podboju prekolumbijskiej cywilizacji Peru.

Atahualpa zaoferowałHiszpanom wystarczającą ilość złota, aby wypełnić pomieszczenie, w którym był więziony, oraz dwukrotnie większą ilość srebra.Inkowie spełnili ten okup, ale Pizarro oszukał ich, odmawiając późniejszego uwolnienia Inków.Podczas uwięzienia Atahualpy Huáscar został zamordowany w innym miejscu.Hiszpanie utrzymywali, że było to na rozkaz Atahualpy;zostało to wykorzystane jako jeden z zarzutów przeciwko Atahualpie, kiedy Hiszpanie ostatecznie go stracili w sierpniu 1533 r. Zgodnie z jego prośbą został stracony przez uduszenie garotą 26 lipca 1533 r. Jego ubranie i część skóry zostały spalone, a jego szczątkom nadano chrześcijański pochówek.

Bitwa pod Cusco toczyła się w listopadzie 1533 roku pomiędzy siłami hiszpańskich konkwistadorów i Inków.Po egzekucji Inków Atahualpy 26 lipca 1533 r. Francisco Pizarro pomaszerował ze swoimi siłami do Cusco, stolicy imperium Inków.Jednak gdy armia hiszpańska zbliżyła się do Cusco, Pizarro wysłał swojego brata Juana Pizarro i Hernando de Soto z czterdziestoma ludźmi.Straż przednia stoczyła zaciekłą bitwę z wojskami Inków przed miastem, zapewniając sobie zwycięstwo.Armia Inków pod dowództwem Quizquiza wycofała się w nocy.Następnego dnia, 15 listopada 1533, Pizarro wkroczył do Cusco w towarzystwie Manco Inca Yupanqui, młodego księcia Inków, który przeżył masakrę dokonaną przez Quizquiz na szlachcie w Cusco.Hiszpanie splądrowali Cusco, gdzie znaleźli dużo złota i srebra.Manco został ukoronowany jako Sapa Inca i pomógł Pizarro wypędzić Quizquiz z powrotem na północ.

Hiszpanie zainstalowali u władzy brata Atahualpy, Manco Inca Yupanqui;przez pewien czas Manco współpracował z Hiszpanami, gdy walczyli o stłumienie oporu na północy.W międzyczasie współpracownik Pizarro, Diego de Almagro, próbował przejąć Cusco.Manco próbował wykorzystać ten wewnątrzhiszpański spór na swoją korzyść, odbierając Cusco w 1536 roku, ale później Hiszpanie odbili miasto.Następnie Manco Inca wycofał się w góry Vilcabamba i założył małe państwo neoinkaskie, w którym on i jego następcy rządzili przez kolejne 36 lat, czasami napadając na Hiszpanów lub wzniecając przeciwko nim bunty.

Oblężenie Cusco (6 maja 1536 - marzec 1537) było oblężeniem miasta Cusco przez armię Sapa Inca Manco Inca Yupanqui przeciwko garnizonowi hiszpańskich konkwistadorów i indyjskich oddziałów pomocniczych dowodzonych przez Hernando Pizarro w nadziei na przywrócenie Inków Cesarstwo (1438–1533).Oblężenie trwało dziesięć miesięcy i ostatecznie zakończyło się niepowodzeniem.

W sierpniu 1536 roku około 50 000 wojowników maszerowało na Limę pod dowództwem najdzielniejszego generała Manco Inków, Quizo Yupanqui, z rozkazem zabicia każdego Hiszpana w nowo powstałej stolicy.Oblężenie nie powiodło się, a Quizo, generał Inków, zginął, a armia Inków wycofała się.Francisco Pizzarro zamontował płaskorzeźbę przedstawiającą oblężenie Cuzco.

Bitwa pod Ollantaytambo miała miejsce w styczniu 1537 roku pomiędzy siłami cesarza Inków Manco Inca a hiszpańską wyprawą prowadzoną przez Hernando Pizarro podczas hiszpańskiego podboju Peru.Aby zakończyć starcie, oblężeni zorganizowali nalot na kwaterę główną cesarza w mieście Ollantaytambo.Wyprawa, dowodzona przez Hernando Pizarro, obejmowała 100 Hiszpanów i około 30 000 indyjskich żołnierzy pomocniczych przeciwko armii Inków liczącej ponad 30 000 żołnierzy.

Grupa zbuntowanych Hiszpanów morduje Manco Inca.Ci sami Hiszpanie przybyli do Vilcabamby jako uciekinierzy i otrzymali schronienie od Manco.Do tego momentu Inkowie w Vilcabamba prowadzili działania partyzanckie przeciwko Hiszpanom.Wraz z odejściem ich przywódcy kończy się wszelki znaczący opór.

Francisco Toledo, nowy namiestnik Peru (Pizarro został zamordowany przez rywalizujących ze sobą Hiszpanów w 1541 r.), wypowiada wojnę Vilcabambie.Niepodległe państwo zostaje splądrowane, a ostatni Sapa Inca, Túpac Amaru, zostaje schwytany.Hiszpanie zabierają Túpaca Amaru do Cusco, gdzie zostaje ścięty podczas publicznej egzekucji.Upadek imperium Inków dobiegł końca.

Po upadku imperium Inków wiele aspektów kultury Inków było systematycznie niszczonych, w tym ich wyrafinowany system rolniczy, znany jako pionowy archipelagowy model rolnictwa.Hiszpańscy urzędnicy kolonialni wykorzystywali system pracy Inca mita pańszczyzny do celów kolonialnych, czasem brutalnie.Jeden członek każdej rodziny był zmuszany do pracy w kopalniach złota i srebra, z których najważniejszą była tytaniczna kopalnia srebra w Potosí.Kiedy członek rodziny zmarł, co zwykle miało miejsce w ciągu roku lub dwóch, rodzina była zobowiązana do wysłania zastępcy.Skutki ospy w imperium Inków były jeszcze bardziej niszczycielskie.Począwszy od Kolumbii, ospa rozprzestrzeniała się szybko, zanim hiszpańscy najeźdźcy po raz pierwszy przybyli do imperium.Rozprzestrzenianiu się prawdopodobnie sprzyjał sprawny system dróg Inków.Ospa była tylko pierwszą epidemią.Inne choroby, w tym prawdopodobna epidemia tyfusu w 1546 r., grypa i ospa razem w 1558 r., ponownie ospa w 1589 r., błonica w 1614 r. i odra w 1618 r., spustoszyły ludność Inków.Do końca XVIII wieku rdzenni przywódcy podejmowali okresowe próby wypędzenia hiszpańskich kolonistów i odtworzenia imperium Inków.