Отуз жылдык согуш

тиркемелер

каармандар

шилтемелер


Play button

1618 - 1648

Отуз жылдык согуш



Отуз жылдык согуш 1618-жылдан 1648-жылга чейин созулган Европа тарыхындагы эң узак жана кыйратуучу кагылышуулардын бири болгон. Негизинен Борбордук Европада салгылашып, согуштун, ачарчылыктын жана оорунун натыйжасында 4,5-8 миллионго жакын жоокерлер жана жайкын тургундар курман болгон. , ал эми азыркы Германиянын кээ бир аймактарында калктын саны 50% га азайган.Байланышкан чыр-чатактар ​​сексен жылдык согуш, Мантуан мураскорлугу согушу, француз-испан согушу жана Португалиянын калыбына келтирүү согушун камтыйт.20-кылымга чейин тарыхчылар согушту 16-кылымдагы Ыйык Рим империясынын ичиндеги Реформация баштаган диний күрөштүн уландысы катары карап келишкен.1555-жылкы Аугсбург Тынчтыгы муну империяны лютерандык жана католиктик мамлекеттерге бөлүү жолу менен чечүүгө аракет кылган, бирок кийинки 50 жылдын ичинде протестантизмдин бул чектерден тышкары кеңейиши конушту туруксуздаштырууга алып келген.Көпчүлүк заманбап комментаторлор динге жана императордук бийликке байланыштуу айырмачылыктар согуштун чыгышында маанилүү фактор болгонун моюнга алышса да, анын масштабы жана масштабы Габсбург башкарган Испания менен Австриянын жана Франциянын Бурбон үйүнүн ортосундагы европалык үстөмдүк үчүн атаандаштык менен шартталган деп ырасташат.Анын чыгышы жалпысынан 1618-жылы император Фердинанд II Богемиянын падышасы болуп кулатылып, анын ордуна Пфальц протестант Фредерик V келген кезде байкалат.Императордук күчтөр Богемиянын көтөрүлүшүн тез эле басышканына карабастан, анын катышуусу стратегиялык мааниси Голландия Республикасында жана Испанияда болгон Пфальцга чейин согушту кеңейтип, андан кийин сексен жылдык согушка катышкан.Даниянын Христиан IV жана Швециянын Густав Адольф сыяктуу башкаруучулары да империянын курамындагы аймактарды ээлегендиктен, бул аларга жана башка чет элдик державаларга кийлигишүүгө шылтоо болуп, ички династиялык талашты кеңири европалык конфликтке айландырган.1618-жылдан 1635-жылга чейин биринчи этап, биринчи кезекте, тышкы күчтөрдүн колдоосу менен Ыйык Рим империясынын немис мүчөлөрүнүн ортосундагы жарандык согуш болгон.1635-жылдан кийин империя Швеция колдогон Франция менен Испания менен союздаш император Фердинанд III ортосундагы кеңири күрөштө бир театрга айланган.Бул 1648-жылдагы Вестфалия Тынчтыгы менен аяктады, анын жоболору Бавария жана Саксония сыяктуу мамлекеттер үчүн империянын ичинде көбүрөөк автономияны, ошондой эле Испаниянын Голландиянын көз карандысыздыгын кабыл алуусун камтыды.Францияга салыштырмалуу Габсбургдарды алсыратып, конфликт Европадагы күчтөрдүн тең салмактуулугун өзгөртүп, Людовик XIV согуштарына негиз салган.
HistoryMaps Shop

Дүкөнгө баруу

1600 Jan 1

Пролог

Central Europe
Протестанттык реформа 1517-жылы башталган, бирок анын таасири алда канча узакка созулган.Католик чиркөөсүнүн Европадагы бийлиги узак убакыттан бери биринчи жолу суроо жаратып, континент католиктер менен протестанттарга бөлүнгөн.Кээ бир өлкөлөр, мисалы, Англия жана Нидерланды сыяктуу ачык-айкын протестант болушкан, ал эми башкаларыИспания сыяктуу католиктик бойдон калууда, дагы башкалары курч ички бөлүнүү менен белгиленген.Мартин Лютердин реформасы немец княздарын Ыйык Рим империясынын ичинде кескин бөлүп, лютерандык протестантизмди кабыл алган католик Гапсбург императорлору менен княздардын (биринчи кезекте Империянын түндүк бөлүгүндө) ортосунда кагылышууга алып келди.Бул Аугсбург тынчтык (1555) менен аяктаган бир нече конфликттерге алып келди, ал Ыйык Рим империясынын ичинде cuius regio, eius religio (ким башкарат, анын дини) принцибин негиздеген.Аугсбург тынчтык шарттарына ылайык, Ыйык Рим императору «Империянын» бүткүл аймагында бирдиктүү динди орнотуу укугунан баш тарткан жана ар бир ханзаада өзүнүн карамагындагы жерлерде католицизмди же лютеранизмди орнотууну тандай алган.
▲
●
1618 - 1623
Богемия фазасыornament
Play button
1618 May 23

Праганын экинчи коргонуусу

Hradčany, Prague 1, Czechia
Праганын экинчи коргонуусу 30 жылдык согушка чейинки негизги окуя болгон.Ал 1618-жылдын 23-майында протестанттык козголоңчулардын тобу эки католик императорунун регентин жана алардын катчысын Богемия канцлериясынын терезесинен ыргытканда болгон.Бул католик Габсбург монархиясына жана анын аймактагы диний саясатына каршы символикалык нааразылык акциясы болгон.Регенттер кулагандан аман калышты, бул протестанттарды ого бетер кыжырдантты.Дефенестрациядан кийин дароо протестанттык жана католиктик Габсбургдар согуш үчүн союздаштарын чогулта башташты.
▲
●
Пилзен согушу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1618 Sep 19 - Nov 21

Пилзен согушу

Plzeň, Czechia
Праганы коргоого алынгандан кийин протестанттык дворяндардан жана тектүү адамдардан түзүлгөн жаңы өкмөт Эрнст фон Мансфелдге өзүнүн бардык күчтөрүнө командачылыкты берген.Ошол эле учурда католик ак сөөктөрү менен дин кызматчылары өлкөдөн качып кете башташты.Кээ бир монастырлар, ошондой эле бекемделбеген сарайлар эвакуацияланып, католик качкындары ийгиликтүү коргонууну уюштурууга болот деп ойлошкон Пльзен шаарына жөнөштү.Шаар узакка созулган курчоого жакшы даярданган, бирок коргонууда адам жок болгондуктан, коргоочуларга артиллерия үчүн курал жетишсиз болгон.Мансфелд шаарды католиктер сырттан колдоо ала электе басып алууну чечти.1618-жылдын 19-сентябрында Мансфельддин армиясы шаардын четине жеткен.Коргоочулар шаардын эки дарбазасын тосуп, үчүнчүсү кошумча күзөтчүлөр менен бекемделген.Протестант армиясы сепилге чабуул жасоого өтө алсыз болгондуктан, Мансфелд шаарды ачкачылык менен басып алууну чечкен.2-октябрда протестанттык артиллерия келди, бирок замбиректердин саны жана калибрлери анча чоң эмес жана шаар дубалдарын бомбалоо аз натыйжа берген.Курчоо уланып, протестанттар күн сайын жаңы буюмдарды жана жалдоочуларды алып турушкан, ал эми коргоочуларга тамак-аш жана ок-дарылар жетишпей турган.Ошондой эле шаардын негизги скважинасы талкаланып, ичүүчү суунун запасы көп өтпөй түгөнүп калган.Акыры, 21-ноябрда дубалдардан жаракалар пайда болуп, протестант аскерлери шаарга агып киришти.Бир нече саатка созулган тыгыз кармашуудан кийин шаардын баары Мансфелддин колунда болду.Пильзен салгылашы отуз жылдык согуштун биринчи ири салгылашы болгон.
▲
●
Фердинанд Богемиянын падышасы болот
Император Фердинанд II ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Mar 20

Фердинанд Богемиянын падышасы болот

Bohemia Central, Czechia
20-март 1619-жылы Матиас каза болуп, Фердинанд автоматтык түрдө Богемиянын падышасы болгон.Фердинанд да кийин Фердинанд II катары Ыйык Рим императору болуп шайланган.
▲
●
Саблат согушу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Jun 10

Саблат согушу

Dříteň, Czechia
Саблат же Заблати согушу 1619-жылы 10-июнда, Отуз жылдык согуштун Богемия мезгилинде болгон.Согуш граф Бакуой Чарльз Бонавентур де Лонгеваль жетектеген Рим-католик императордук армиясы менен Эрнст фон Мансфельддин протестанттык армиясынын ортосунда болгон.Мансфельд Будежовицеди курчоого алган генерал Хоэнлохени күчтөндүрүү үчүн баратканда, Букуой Мансфельдди Будежовицеден 25 км (16 миль) түндүк-батыш тарапта жайгашкан Заблати деген кичинекей кыштакка жакын жерден кармап, аны согушка алып келди.Мансфельд жеңилүүгө дуушар болуп, кеминде 1500 жөө аскерин жана жүк ташуучу поездин жоготкон.Натыйжада, богемиялыктар Будежовичтин курчоосун алып салууга аргасыз болушкан.
▲
●
Вистерництин согушу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Aug 5

Вистерництин согушу

Dolní Věstonice, Czechia
Будвейс (České Budějovice) Богемия көтөрүлүшкө чыкканда Хабсбург үйүнүн падышасы Фердинандка берилген үч шаардын бири болгон.Саблаттагы Габсбургдардын жеңишинен кийин, Чехиялыктар Ческе Будежовичтин курчоосун көтөрүүгө аргасыз болушкан.1619-жылдын 15-июнунда Георг Фридрих Гогенлохе-Нойенштейн-Вейкершеймдик Собеславга чегинген жана ал жерде граф Генрих Маттиас фон Турн тарабынан күчтөндүрүүнү күтүп турган.Түштүк Чехиянын күчтүү жерлерин көзөмөлгө алгандан кийин Фердинанд Дампьердин жетекчилигиндеги күчтү Моравияга жөнөтөт, ал чех козголоңчуларынын тарабын тандап алган.Бирок Дампьер 1619-жылдын августунда фон Тифенбах (Рудольф фон Тифенбахтын бир тууганы) жана Ладислав Велен зе Жеротинанын башкаруусундагы Моравия күчтөрү тарабынан Долни Вестоницеде (немецче Wisternitz) жеңилип, Моравияны Чех лагеринде калтырган.Вистерниц же Долни Вестонице салгылашы 1619-жылдын 5-августунда Фридрих фон Тифенбахтын (Тевфенбах) башкаруусундагы Богемия конфедерациясынын моравиялык күчтөрү менен Анри де Дампьердин жетекчилигиндеги Габсбург армиясынын ортосунда болгон.Согуш моравиялыктардын жеңиши болгон.
▲
●
Фредерик V Богемиянын падышасы болот
Фредерик V Пфальц ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Aug 26

Фредерик V Богемиянын падышасы болот

Bohemia Central, Czechia

Богемиялык козголоңчулар Фердинандды расмий түрдө Богемиянын падышасы катары кулатып, анын ордуна Палатина шайлоочусу Фредерик V дайындалган.

▲
●
Humenné согушу
Венаны курчоого алуу ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Nov 22 - Nov 23

Humenné согушу

Humenné, Slovakia
Ыйык Рим империясынын көптөгөн элдери 30 жылдык согушту көз карандысыздыкка (кайра) ээ болуу үчүн эң сонун мүмкүнчүлүк катары көрүшкөн.Алардын бири Трансильваниянын князы Габор Бетлен жетектеген Венгрия болгон.Ал Габсбургга каршы протестант союзуна Богемияга кошулган.Кыска убакыттын ичинде Түндүк Венгрия менен Братиславаны басып алып, ноябрда Венаны – Австриянын жана Ыйык Рим империясынын борборун курчоого алган.Император Фердинанд IIнин абалы өтө курч болгон.Император Польшанын падышасы Сигизмунд IIIго кат жөнөтүп, андан Трансильваниядан Бетлендин линияларын кесүүнү суранган.Ал ошондой эле Гомонна графы Джордж Другетти - Бетлендин мурдагы атаандашы, азыр Королдук Венгриянын лорд Башкы соту - Габсбургдарга күч жалдоо үчүн Польшага жөнөткөн.Польша-Литва Шериктештиги согушка катышууну каалаган эмес, ошондуктан ал бейтарап бойдон калган.Бирок падыша Католик Лигасынын жана Габсбургдардын күчтүү тилектеши болгондуктан, императорго жардам берүүнү чечкен.Ал түздөн-түз аскерлерди жибергиси келбесе да, Другетке Польшада жалданмаларды жалдоого уруксат берген.Другет өзүнүн 3000 кишисине кошулган Рогавски баштаган 8000дей Лисовчикти жалдаган.Кошулган армияга 11 000дей жоокер кирген, бирок бул сан талаштуу.Лисовчик 22-ноябрда кечинде Карпат тоолорундагы Хуменнеге жакын жерде Жорж Ракоцинин корпусу менен беттешти.Валенти Рогавски атчан аскерлерди кармай албай, экиге бөлүнүп кетти.Эртеси күнү, 23-ноябрда, Ракоци душмандын лагерин талап-тоноо үчүн өзүнүн жөө аскерлерин жиберүүнү чечти.Муну кылып жатканда, Rogawski акыры өз аскерлерин чогултуп, күтүлбөгөн жерден Transylvanians кол салган.Кыска убакыттын ичинде Ракоци чегинүүнү жарыялоого аргасыз болду.Согушта поляктар жеңишке жетишкен.Бетлен Ракочинин жеңилгенин билгенде курчоону бузуп, аскерлерин чогултуп, Братиславага кайтууга аргасыз болгон жана Лисовчиктерден коргоо үчүн Георгий Шехи башында турган түндүк Венгрияга 12000дей атчан аскерин жиберген.Фердинанд II аны ок атышууну токтотууга жана 1620-жылдын 16-январында Позсониде (азыркы Братислава) тынчтык келишимине кол коюшкан.Хуменне салгылашы согуштун маанилүү бөлүгү болгон, анткени Польшанын интервенциясы Венаны – Ыйык Рим империясынын борбору – Трансильваниядан сактап калган.Ошондуктан кээ бир поляк булактары аны биринчи Вена рельефи деп аташат - экинчиси 1683-жылдагы атактуу Вена салгылашы.
▲
●
Play button
1620 Nov 8

Ак тоодогу согуш

Prague, Czechia
21 000 богемиялык жана жалданма аскерлерден турган Анхальттык Христиандын армиясын Ыйык Рим императору Фердинанд IIнин, граф Буквой Шарль Бонавентюра де Лонгевалдын жана Максимилиан I Электорунун тушундагы Германиянын католиктик лигасынын бириккен аскерлеринин 23 000 адамы талкалаган. Бавария жана Иоганн Церклаес, граф Тилли, Прагага жакын жердеги Била Хорада («Ак тоо»).Богемиялык жоготуулар анча деле оор болгон жок, бирок алардын моралдык абалы начарлап, кийинки күнү императордук күчтөр Праганы басып алышты.
▲
●
Минголшайм согушу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1622 Apr 27

Минголшайм согушу

Heidelberg, Germany
Минголсхайм салгылашы 1622-жылдын 27-апрелинде Гейдельбергден 23 км (14 миль) түштүктө жайгашкан Германиянын Вислох кыштагынын жанында генерал фон Мансфельддин башкаруусундагы протестанттык армия менен Баден-Дурлах марграбынын ортосунда графтын алдындагы Рим-католик армиясына каршы салгылашкан. Тилли.1621-жылдын жаз айынын башында, Баден-Дурлах маргравы Георг Фридрихтин командачылыгы астындагы жалданма аскерлер Эрнст фон Мансфельддин кол алдындагы күчтөрү менен кошулуу үчүн Эльзастан Рейн дарыясын кесип өткөн.Биргелешип, армиялар граф Тилли менен Гонсало Фернандес де Кордованын ортосундагы байланышты болтурбоо максатын көздөп, генерал Амбросио Спиноланын буйругу менен Испаниялык Нидерландиядан 20 000 адамдан турган армия менен келген.Тилли протестанттык аскерлерди арткы күзөттө тосуп алып, аны көздөй басты.Бул чабуул ал негизги протестанттык орган менен алектенгенге чейин ийгиликтүү болуп, андан кийин четке кагылды.Тилли артка чегинди жана ошол айдын аягында де Кордова менен байланышуу үчүн стационардык протестант армиясын айланып өттү.Согуштан кийин, Мансфельд Брунсвик Христианынын аскерлери түндүктөн келгенге чейин, өзүн бир топ кыйынчылыкка кабылды.Эки армия айдын аягында Вимпфен салгылашуусуна катышат.
▲
●
1625 - 1629
Даниялык фазаornament
Play button
1625 Jan 1

Даниянын кийлигишүүсү

Denmark
1623-жылы Фредерик кызматтан алынгандан кийин, Саксониялык Джон Джордж жана калвинист Джордж Уильям, Бранденбург шайлоочусу Фердинанд учурда протестанттар кармаган мурдагы католик епископтуктарын кайтарып алууну көздөшкөн.Голштейн герцогу катары Кристиан IV да Төмөнкү Саксондук чөйрөнүн мүчөсү болгон, ал эми Даниянын экономикасы Балтика соодасына жана Оресунд аркылуу өткөн жол киресине таянган.Фердинанд Альбрехт фон Валленштейнге Фредерикке каршы колдоо көрсөткөнү үчүн чех козголоңчуларынан конфискацияланган мүлктөрү үчүн төлөп берген жана азыр аны менен ушундай негизде түндүктү басып алуу үчүн келишим түзгөн.1625-жылы май айында Төмөнкү Саксония крейстери Христианды өздөрүнүн аскер башчысы кылып шайлашты, бирок каршылык көрсөтпөсө дагы;Саксония менен Бранденбург Дания менен Швецияны атаандаш катары көрүп, империяга аралашуудан качкысы келген.Германиядагы конфликт Франция мененИспания менен Австриядагы Габсбургдук атаандаштарынын ортосундагы кеңири күрөштүн бир бөлүгү болуп калгандыктан, тынчтык жолу менен чечүү боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү аракеттери ийгиликсиз болду.1624-жылдын июнундагы Компьен келишиминде Франция Голландиянын Испанияга каршы согушун үч жылдан кем эмес субсидиялоого макул болгон, ал эми 1625-жылдын декабрь айындагы Гаага келишиминде голландиялыктар менен англистер Даниянын империяга кийлигишүүсүн каржылоого макул болушкан.
▲
●
Дессау көпүрөсүнүн согушу
Даниянын армиясы көпүрөдөн өтүп баратат, Отуз жылдык согуш - Кристиан Холм ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1626 Apr 25

Дессау көпүрөсүнүн согушу

Saxony-Anhalt, Germany
Дессау көпүрөсүнүн салгылашы 1626-жылдын 25-апрелинде даниялык протестанттар менен Германиянын императордук католик күчтөрүнүн ортосундагы Эльба дарыясынын жээгинде болгон Отуз жылдык согуштун маанилүү салгылашы болгон. Бул салгылашуу Эрнст фон Мансфелддин Дессау аркылуу өтүү аракети болгон. Германиянын Магдебург шаарындагы императордук армиянын штаб-квартирасын басып алуу үчүн көпүрө.Дессау көпүрөсү Магдебург менен Дрездендин ортосундагы жалгыз кургактыктан өтүүчү жол болгон, бул даниялыктардын алга жылышын кыйындаткан.Граф Тилли Даниянын королу Кристиан IV Касселге кирүүсүнө жол бербөө жана Төмөнкү Саксон чөйрөсүн коргоо үчүн көпүрөнү көзөмөлгө алууну каалаган.Альбрехт фон Валленштейндин императордук германдык аскерлери бул салгылашууда Эрнст фон Мансфелддин протестанттык күчтөрүн оңой эле талкалашкан.
▲
●
Lutter согушу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1626 Aug 27

Lutter согушу

Lutter am Barenberge, Lower Sa
Кристиандын 1626-жылга карата кампания планы үч бөлүктөн турган;ал Тиллиге каршы негизги армияны жетектеп жатканда, Эрнст фон Мансфелд Брунсвиктик Кристиан колдогон Уолленштейнге кол салат.Бул окуяда Мансфелд апрель айында Дессау көпүрөсүндөгү салгылашта жеңилип калса, Кристиан Брунсвиктин чабуулу толугу менен ишке ашпай калып, июнь айында оорудан каза болгон.Нөшөрлөп жааган жамгырга тоскоол болгон Кристиан кайра Вольфенбюттелдеги базасына кайтып келди, бирок 27-августта Луттерде туруп, согушууну чечти.Анын оң канатынын уруксатсыз чабуулу чоң жоготууга учураган жалпы алдыга жылууга алып келди жана түштөн кийин Христиандын аскерлери толугу менен чегинүүдө.Даниялык атчан аскерлердин бир катар соккулары ага качып кетүүгө мүмкүндүк берди, бирок армиясынын кеминде 30%, бардык артиллерия жана жүк поездинин көпчүлүгү чыгымга учураган.Анын көптөгөн немис союздаштары аны таштап кетишкен жана согуш 1629-жылы июнда Любек келишимине чейин уланганына карабастан, Лютердеги жеңилүү Кристиандын немис ээликтерин кеңейтүү үмүтүн иш жүзүндө токтоткон.
▲
●
Play button
1628 Jan 1 - 1631

Мантуан мураскеринин согушу

Casale Monferrato, Casale Monf
Мантуандык мураскорлук согушу (1628–1631) — 1627-жылы декабрда Гонзага үйүнүн түз линиясындагы акыркы эркек мураскор жана герцогдордун башкаруучусу Винченцо IIнин өлүмүнөн улам келип чыккан 30 жылдык согушка байланыштуу жаңжал. Мантуа жана Монферрат.Бул аймактар ​​Испаниялык жолду көзөмөлдөө үчүн ачкыч болгон, булИспаниянын Габсбургуна Италиядан жалдоочуларды жана материалдарды Фландриядагы армиясына көчүрүүгө мүмкүндүк берген.Натыйжада Францияда төрөлгөн Неверс герцогун колдогон Франция менен анын алыскы тууганы Гуасталла герцогун колдогон Испаниянын ортосунда прокси согушу болду.1628-жылдын мартынан 1629-жылдын апрелине чейин жана 1629-жылдын сентябрынан 1630-жылдын октябрына чейин испандар эки жолу курчоого алган Касале Монферрато чебинде болгон салгылашуулар. 1629-жылы апрелде Неверстин атынан француздардын кийлигишүүсү император II Фердинандды Испаниядан императордук аскерлерди өткөрүп берүү менен колдоого алып келген. 1630-жылы июлда Мантуаны басып алган Түндүк Германия . Бирок француз күчтөрү Неверске Касалени сактап калууга мүмкүндүк берген, ал эми Фердинанд Швециянын Отуз жылдык согушка кийлигишүүсүнө жооп катары өз аскерлерин чыгарып кеткен жана эки тарап 1630-жылы октябрда элдешүү жөнүндө макулдашкан.1631-жылдын июнь айында Чераско келишими Неверсти Мантуа жана Монферрат герцогу катары тастыктап, анча-мынча аймактык жоготуулардын ордуна.Андан да маанилүүсү, ал Францияны Альп тоолору аркылуу өтүүчү жолдорду көзөмөлдөгөн жана түштүк чек араларын коргогон негизги чептер болгон Пинероло жана Касалеге ээлик кылып калтырды.Императордук жана испандык ресурстарды Германиядан чыгарып кетүү шведдерге Ыйык Рим империясынын курамында орношууга мүмкүндүк берди жана 1648-жылга чейин уланган 30 жылдык согуштун бир себеби болгон.
▲
●
Штральсундду курчоого алуу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1628 May 1 - Aug 4

Штральсундду курчоого алуу

Mecklenburg-Vorpommern, German
Штральсунд курчоосу 1628-жылдын майынан 4-августуна чейин 30 жылдык согуш учурунда Альбрехт фон Валленштейндин императордук армиясы тарабынан Штральсундда тургузулган курчоого алынган.Курчоонун алынып салынышы Уолленштейндин жеңиштеринин сериясын токтотуп, анын кулашына салым кошкон.Штральсунддагы швед гарнизону тарыхта немец жеринде биринчи болуп калды.Согуш Швециянын согушка иш жүзүндө киришин белгилеген.
▲
●
Волгаст согушу
Дания-Норвегиянын Кристиан IV флоту менен.Вильгельм Марстранддын картинасы аны Кольбергер Хайде салгылашында, 1644-ж. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1628 Sep 2

Волгаст согушу

Mecklenburg-Vorpommern, German
Дания-Норвегиянын Христиан IV даниялык аскерлери Уседомго жана ага чектеш материкке чабуул жасап, императордук оккупациялык күчтөрдү кууп чыгышкан.Альбрехт фон Валленштейн башкарган императордук армия Стральсундду курчоого алып, Христиан IV менен беттешти.Акыр-аягы, Даниянын аскерлери талкаланган.Кристиан IV жана анын десанттык күчтөрүнүн бир бөлүгү кеме менен качып кете алышкан.
▲
●
Любек келишими
Уолленштейндин лагери ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1629 May 22

Любек келишими

Lübeck, Germany
Любек келишиминде Кристиан IV Данияны сактап калган, бирок протестанттык германдык мамлекеттерди колдоону токтотууга аргасыз болгон.Бул католик державаларына кийинки эки жылдын ичинде протестанттык жерлерди көбүрөөк алууга мүмкүнчүлүк берди.Ал Дания-Норвегияга согушка чейинки территориясын империялык иштерден биротоло четтетүү үчүн калыбына келтирди.
▲
●
1630 - 1634
Швед фазасыornament
Швед интервенциясы
Густав Адольф ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jan 2

Швед интервенциясы

Sweden
Швециянын протестант падышасы Густав Адольф Ыйык Рим империясында протестанттарды коргоого катышууну чечти.Бирок, Франциянын католиктердин башкы министри жана католик кардинал Ришелье Гапсбургдардын күчү көбөйүп жатканына тынчсызданып жатышкан.Ришелье Швеция менен Поляк-Литва Шериктештигинин ортосундагы Альтмарк келишимин сүйлөшүүгө жардам берип, Густав Адольфту согушка кирүү үчүн бошоткон.
▲
●
Швед аскерлери Померания герцогдугуна конушту
Густав Адольфтун Померанияга конушу, Пенемюндеге жакын жерде, 1630-ж ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jun 1

Швед аскерлери Померания герцогдугуна конушту

Peenemünde, Germany
Падыша католик державаларына каршы расмий түрдө согуш жарыялаган эмес.Анын союздашы Штральсундга жасалган кол салуудан кийин ал согуш жарыялабастан конууга жетиштүү шылтоо бар деп ойлоду.Штральсундду плацдарм катары колдонуп, 1630-жылы июнда 18 000ге жакын швед аскерлери Померания герцогдугуна келип түшкөн.Густавус Померания герцогу Богислав XIV менен союзга кол коюп, Помераниядагы кызыкчылыктарын Католик Поляк-Литва Шериктештигине каршы, Фердинанд менен үй-бүлөсү жана дини менен байланышкан дагы бир Балтика атаандашы.Кеңири колдоо күтүүлөр реалдуу эмес болуп чыкты;1630-жылдын акырына карата Швециянын жалгыз жаңы союздашы Магдебург болгон, ал Тилли тарабынан курчоого алынган.
▲
●
Померанияны коргоо
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jul 20

Померанияны коргоо

Stettin, Poland
Андан кийин падыша Стеттинди коргоону жакшыртууну буйруган.Шаардын бардык эли жана айыл тургундары топтолуп, коргонуу иштери тез арада бүткөрүлдү.
▲
●
Франкфурт-ан-дер-Одер салгылашы
Франкфурт-ан-дер-Одер салгылашы, 1631-ж ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1631 Apr 13

Франкфурт-ан-дер-Одер салгылашы

Brandenburg, Germany
Франкфурт согушу Швеция империясы менен Ыйык Рим империясынын ортосунда стратегиялык жактан маанилүү, бекемделген Одер өткөөлү үчүн Франкфурт-ан-дер-Одер, Бранденбург, Германия үчүн салгылашкан.Шаар 1630-жылы Швеция плацдарм орноткон Померания герцогдугунун тышында Швеция кол салган биринчи императордук чеп болгон. Эки күндүк блокададан кийин шотландиялык жардамчылардын колдоосу менен швед аскерлери шаарга чабуул коюшкан.Жыйынтыгында швециялык жеңишке жетишти.Кийинчерээк жакынкы Ландсбергди (Уорте) (азыркы Горзов) тазалоо менен Франкфурт шведдик Густав Адольф Борбордук Германияга андан ары өтүп кеткенде швед армиясынын тылын коргоо үчүн кызмат кылган.
▲
●
Магдебургду каптап
Магдебургдун капшыты – Магдебургдук кыздар, Эдуард Штайнбрюктун 1866-ж. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1631 May 20 - May 24

Магдебургду каптап

Saxony-Anhalt, Germany
Эки ай курчоого алгандан кийин Паппенхайм акыры күчтөрдү алып келген Тиллини 20-майда Паппенхаймдын жеке жетекчилиги астында 40 000 кишиси менен шаарга чабуул коюуга көндүрдү.Магдебургдуктар шведдик жардамдын чабуулунан куру үмүт кылышкан.Курчоонун акыркы күнүндө кеңешчилер тынчтыкты талап кылууга убакыт келди деп чечишти, бирок алардын чечими тууралуу сөз Тиллиге өз убагында жеткен жок.20-майда эртең менен чабуул катуу артиллериялык аткылоо менен башталды.Көп өтпөй Паппенхайм менен Тилли жөө аскерлердин чабуулун башташкан.Чептер талкаланып, императордук күчтөр коргоочуларды жеңип, Кроккен дарбазасын ачып, шаарды талап-тоноо үчүн бүт армияга кирүүгө мүмкүндүк берген.Командир Дитрих фон Фалкенберг католик императордук аскерлери тарабынан атып өлтүрүлгөндө шаардын коргонуусу ого бетер начарлап, моралдык жактан начарлаган.Магдебургдун капшыты 20 000ге жакын адамдын өлүмүнө алып келген 30 жылдык согуштун эң оор кыргыны болуп эсептелет.1630-жылы 25 000ден ашуун калкы бар Германиянын эң ири шаарларынын бири болгон Магдебург 18-кылымга чейин өз маанисин калыбына келтире алган эмес.
▲
●
Play button
1631 Sep 17

Брейтенфельд согушу

Breitenfeld, Leipzig, Germany
Брейтенфельд салгылашы 1631-жылдын 17-сентябрында дубал менен курчалган Лейпциг шаарынан болжол менен 8 км түндүк-батыш тарапта Брейтенфельддин жанындагы кесилиште болгон. Бул протестанттардын 30 жылдык согуштагы биринчи ири жеңиши болгон.Жеңиш Швециянын Васа үйүндөгү Густав Адольфтун улуу тактикалык лидер экенин тастыктады жана көптөгөн протестанттык немис мамлекеттерин Бавариянын шайлоочусу Максимилиан I жана Ыйык Рим императору Фердинанд II жетектеген Германиянын католик лигасына каршы Швеция менен союздаш болууга түрттү.
▲
●
Швециянын Баварияга басып кириши
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1632 Mar 1

Швециянын Баварияга басып кириши

Bavaria, Germany
1632-жылы мартта Швециянын падышасы Густав Адольф швед аскерлери жана немис жалданма аскерлери менен Баварияга басып кирген.Адольф өз күчтөрүн Дунай дарыясына параллелдүү жылдырып, Инголштадт, Регенсбург жана Пассау чептүү шаарларын басып алуу үчүн чыгышты көздөй жылдырууну пландаган - ошондо шведдер Вена менен императорду коркутуу үчүн ачык жолго ээ болушат.Бирок Дунайдагы бул чептүү шаарлар Адольф үчүн өтө күчтүү болчу.
▲
●
Жамгыр согушу
Согуш талаасынын чыгышынан көрүнүшү: Лех дарыясы оңдон борборго агып, андан кийин батыштан (жогоруда) Дона дарыясына куят.Жамгыр шаарынын борбору;Donauwörth шаар жогорку сол.Швед артиллериясы дарыяны түштүктөн (солдо) аткылап жатат, швед атчан аскерлери анын түбүн ортосунан өтүп жатышат.Дарыянын аркы өйүзүндө императордук армия артиллериялык соккудан чыккан түтүн булуттарынын арасында түндүккө (оңдо) чегинүүдө. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1632 Apr 5

Жамгыр согушу

Rain, Swabia, Bavaria, Germany
Санынан көп жана тажрыйбасыз аскерлери көп болгон Тилли Густавусту Альбрехт фон Валленштейндин кол астындагы императордук күчтөрдүн ага жетүүсү үчүн жетишээрлик убакытка создуктурууну көздөп, борбору Раин шаарчасында жайгашкан Лех дарыясынын жээгинде коргонуу иштерин курган.14-апрелде шведдер коргонууну артиллерия менен бомбалашты, андан кийин эртеси дарыяны кечип өтүп, 3000ге жакын адам, анын ичинде Тилли дагы курман болушту.16-күнү Бавариялык Максимилиан өзүнүн буюмдарын жана курал-жарактарын таштап, чегинүүгө буйрук берди.Жамгыр салгылашы 1632-жылдын 15-апрелинде Бавариядагы Райнге жакын жерде болгон.Ага шведдик Густав Адольфтун жетекчилигиндеги швед-немис армиясы жана Тилли графы Иоганн Церклаес жетектеген католик лигасынын күчтөрү катышкан.Согуш шведдердин жеңиши менен аяктады, ал эми Тилли катуу жарадар болуп, кийин алган жаракатынан улам каза болду.Бул жеңишке карабастан, шведдер Түндүк Германиядагы базаларынан алыстап кетишкен жана Максимилиан Валленштейн менен байланышканда Нюрнбергде курчоого алынган.Бул 3-сентябрдагы согуштун эң ири салгылашына алып келди, шаардын сыртындагы императордук лагерге чабуул кандуу түрдө четке кагылды.
▲
●
1632 Jul 17 - Sep 18

Нюрнбергди курчоого алуу

Nuremberg, Germany
1632-жылы июлда Альбрехт фон Валленштейн жана Бавариялык шайлоочу Максимилиан I командачылыгындагы Императордук жана Католик Лигасынын сан жагынан жогору турган армиясына туш болбостон, швециялык Густав Адольф Нюрнберг шаарына тактикалык чегинүүгө буйрук берген.Валленштейндин армиясы дароо Нюрнбергди инвестициялай башташты жана шаарды курчоого алып, ачарчылык менен эпидемиялардын швед күчтөрүн кыйратышын күтүп жатышат.Курчоочулар үчүн курчоону кармап туруу кыйынга турду, анткени шаар чоң болгондуктан, аны айланып өтүү үчүн чоң күч керек болчу.Валленштейндин лагеринде 50 000 жоокер, 15 000 ат жана 25 000 лагердин жолдоочусу болгон.Мындай чоң статикалык курчоочу күчтү камсыз кылуу үчүн тоют издөө абдан кыйын болду.Густавтун армиясы 175 талаа мылтыктары менен 18 500дөн 45 000 кишиге чейин көбөйгөн, бул ал өзү жетектеген эң чоң армия.Санитардык тазалыктын начардыгынан жана жабдыктардын жетишсиздигинен эки тарап тең ачарчылыктан, келтеден жана цингадан жапа чеккен.Туңгуюктан чыгууга аракет кылуу үчүн Густавтун тушундагы 25 000 адам 3-сентябрда Альте-Весте салгылашында императордук коргондорго кол салышкан, бирок 900 императорго салыштырмалуу 2500 кишини жоготуп, бутуп чыга алышкан эмес.Акыры, курчоо он бир жумадан кийин шведдер жана алардын союздаштары чыгып кеткенден кийин аяктады.Оорудан 10 000 швед жана союздаш аскерлер, кошумча 11 000 дезертир каза болгон.Густавус күрөштөн ушунчалык алсырагандыктан, Уолленштейнге тынчтык сунуштарын жөнөтүп, ал аларды четке кагып салган.
▲
●
Play button
1632 Sep 16

Lutzen согушу

Lützen, Saxony-Anhalt, Germany
Люцен салгылашы (1632-ж. 16-ноябрь) Отуз жылдык согуштун эң маанилүү салгылашууларынын бири болгон.Жоготуулар эки тараптан тең бирдей оор болгонуна карабастан, бул салгылашуу протестанттардын жеңиши болгон, бирок протестант тараптын эң маанилүү лидерлеринин бири, швед падышасы Густав Адольфтун өмүрү кыйылган, бул протестанттык иштин багытын жоготууга алып келген.Императордун фельдмаршалы Паппенхайм да өлүмгө дуушар болгон.Густав Адольфтун жоголушу католик Францияны "протестанттык" (анти-Габсбург) тарабында үстөмдүк кылуучу күч катары калтырып, акыры Хайльброн лигасынын негизделишине жана Франциянын согушка ачык киришине алып келген.Салгылашуу ошол күнү эртең менен Саксониянын талааларын каптаган туман менен мүнөздөлгөн."Lützendimma" (Lützen туман) деген сөз айкашы өзгөчө калың туманды сүрөттөө үчүн швед тилинде дагы эле колдонулат.
▲
●
Уолленштейнди кармоо жана өлтүрүү
Уолленштейн ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1634 Feb 5

Уолленштейнди кармоо жана өлтүрүү

Cheb, Czechia
Уолленштейн тарапты алмаштырууга даярданып жатканы тууралуу имиштер тарап жатты.Эгер кан мончосу Ыйык Рим империясынын армиясындагы ички тазалоонун туу чокусу болгон.1634-жылдын 25-февралында Ыйык Рим императору Фердинанд IIнин уруксаты менен иш алып барган ирландиялык жана шотландиялык офицерлердин тобу Эгер шаарында (азыркы Чеб, Чехия) генералиссимус Альбрехт фон Валленштейнди жана анын бир тобун өлтүрүшкөн.Киши өлтүргүчтөр падышанын жарлыгы менен жазалоочуларга теңештирилип, курман болгондордун үй-бүлөлөрүнөн конфискацияланган мүлктөр менен сыйланган.Тазалоо Уолленштейндин жактоочулары катары эсептелген башка жогорку даражалуу аскер кызматкерлерин куугунтуктоо аркылуу улантылды.
▲
●
Play button
1634 Sep 6

Нордлинген согушу

Nördlingen, Bavaria, Germany
1634-жылы шведдер жана алардын протестанттык немис союздаштары Германиянын түштүгүнүн көп бөлүгүн басып алып, Испаниянын жолду жаап салышкан.Муну көзөмөлгө алуу үчүн Кардинал-Инфанте Фердинанд башындагы испан армиясы Швед гарнизону тарабынан кармалып турган Нордлинген шаарына жакын жерде Венгриянын Фердинанд жетектеген императордук күчтөрү менен байланышты.Густав Хорн жана Сакс-Веймарлык Бернхард башкарган швед-герман армиясы анын жардамын көздөй жөнөштү, бирок алар аларга туш болгон императордук-испандык аскерлердин санын жана калибрине олуттуу баа беришкен.6-сентябрда Хорн Нордлингендин түштүгүндөгү дөңсөөлөргө курулган жер иштерине каршы бир катар чабуулдарды баштады, алардын баары артка кайтарылды.Жогорку сандар испан-императорлук командирлери тынымсыз өз позицияларын бекемдей аларын билдирген жана Хорн акыры артка чегине баштаган.Ошентип, алар императордук атчан аскерлерден ашып түшүп, протестанттык аскерлер кыйрады.Жеңилүү кеңири масштабдуу аймактык жана стратегиялык кесепеттерге алып келди;шведдер Бавариядан чыгып кетишти жана 1635-жылдын май айында Прага тынчтык шарттарына ылайык, алардын немис союздаштары император Фердинанд II менен тынчтык келишимин түзүштү.Буга чейин шведдер менен голландиялыктарды каржылоо менен чектелип келген Франция расмий түрдө союздаш болуп, согушка активдүү катышуучу катары кирген.
▲
●
1635 - 1646
Француз фазасыornament
Франция согушка кошулат
Кардинал Ришельенин портрети өлүмүнөн бир нече ай мурун ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 Apr 1

Франция согушка кошулат

France
1634-жылы сентябрда Нордлингенде шведдердин олуттуу жеңилүүсү алардын катышуусуна коркунуч келтирип, Францияны түздөн-түз кийлигишүүгө алып келди.1635-жылдын апрель айында Аксел Оксенстиерна менен сүйлөшүлгөн Компьен келишимине ылайык, Ришелье шведдер үчүн жаңы субсидияларды макулдашты.Ал ошондой эле Сакс-Веймарлык Бернхард жетектеген жалданма аскерлерди Рейнланддагы чабуулга жалдап, май айындаИспанияга согуш жарыялап, 1635-1659-жылдардагы француз-испан согушун баштаган.
▲
●
Франция Испаниянын Голландиясын басып алат
Француз аскерлери айылды талап-тоноп жатышат ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 May 1

Франция Испаниянын Голландиясын басып алат

Netherlands

1635-жылы май айында испандык Нидерландияны басып алгандан кийин, начар жабдылган француз армиясы оорудан жана дезертирликтен 17 000 адам курман болгон.

▲
●
Праганын тынчтыгы
Праганын тынчтыгы ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 May 30

Праганын тынчтыгы

Prague Castle, Masarykova, Rud
Прага тынчтыгы Саксониянын Отуз жылдык согушка катышуусун токтотту.Бул терминдер кийинчерээк 1648-жылдагы Вестфалия тынчтыктын негизин түзөт.Кийинчерээк башка немис ханзаадалары келишимге кошулуп, Отуз жылдык согуш уланганына карабастан, Прага аны Ыйык Рим империясынын ичиндеги диний жарандык согуш катары аяктаганы жалпысынан макулдашылган.Андан кийин, конфликт негизиненИспания , Швеция жана Францияны кошкондо чет өлкөлүк державалар тарабынан шартталган.
▲
●
Испания Түндүк Францияны басып алат
Жоокерлердин чабуулуна кабылган саякатчылар, Vrancx, 1647. Фондогу кыйраган пейзажга көңүл буруңуз;1640-жылдарга карата, аттар үчүн азык-түлүктүн жетишсиздиги кескин аскердик кампанияларды чектеген ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Jan 1

Испания Түндүк Францияны басып алат

Corbie, France
1636-жылы Испаниянын чабуулу Түндүк Франциядагы Корбиге жеткен;Парижде дүрбөлөңгө салганы менен, жабдыктын жетишсиздиги аларды артка чегинүүгө аргасыз кылды жана ал кайталанган жок.
▲
●
Франция расмий түрдө согушка кирет
Кардинал Ришелье Ла-Рошельди курчоого алууда ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Mar 1

Франция расмий түрдө согушка кирет

Wismar, Germany

1636-жылдын мартындагы Висмар келишиминде Франция Швеция менен союздаш болуп 30 жылдык согушка расмий түрдө кошулган;

▲
●
Виттсток согушу
Виттсток согушу ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Oct 4

Виттсток согушу

Wittstock/Dosse, Germany
Ыйык Рим императору саксон жана рим-католик союздаштары менен шведдерге каршы түндүк Германияны көзөмөлдөө жана Габсбург гегемониясына каршы протестант княздарынын союзу үчүн күрөшкөн.Императордук армия швед армиясынан күчтүүрөөк болгон, бирок анын кеминде үчтөн бир бөлүгү сапаты шек туудурган саксондук бөлүктөрдөн турган.Швециянын артиллериясы бир кыйла күчтүүрөөк болуп, императордук командирлерди дөңсөөлөрдүн чокуларында негизинен коргонуу абалын сактоого алып келди.Иохан Банер жана Александр Лесли биргелешип командачылык кылган швед союздаштарынын армиясы, кийинчерээк Левендин 1-графы граф Мелхиор фон Хатцфельд жана саксондук шайлоочу Жон Жорж I жетектеген императордук-саксондордун бириккен армиясын чечкиндүү түрдө талкалаган.
▲
●
Рейнфельдендин биринчи жана экинчи согушу
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1638 Feb 28

Рейнфельдендин биринчи жана экинчи согушу

near Rheinfelden, Germany
Императордук чабуул менен Рейндин батыш жээгине сүрүлүп, Бернхарддын армиясы 1635-жылы Эльзаста отурукташкан жана 1636-жылы Кардинал-Инфанте Фердинанд жана Матиас Галластын тушунда Францияга императордук чабуулду кайтарууга жардам бергенден башка эч нерсе кылган эмес.1638-жылдын февраль айынын башында, француз өкмөтү тарабынан талап кылынган Бернхард 6000 кишиден турган армиясын жана 14 мылтыктан турган Рейнге өтмөк табуу үчүн алдыга жылдырган.Рейнфельден шаарындагы маанилүү өтмөккө келип, Бернхард шаарды түштүктөн инвестициялоого даярданган.Буга жол бербөө үчүн италиялык жалданма жоокер граф Федерико Савелли жана немец генералы Иоганн фон Верт баш болгон империалисттер Бернхарддын армиясына чабуул жасап, шаарды бошотуу үчүн Кара токой аркылуу өтүшкөн.Бернхард биринчи салгылашта жеңилип, экинчисинде Верт менен Савеллини жеңип, басып алууга жетишкен.
▲
●
Брейзахтын курчоосу
Карл Валбом тарабынан Лютценде Густавустун өлүмү (1855) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1638 Aug 18

Брейзахтын курчоосу

Breisach am Rhein, Germany
Брейсах салгылашы 1638-жылдын 18-августунан 17-декабрында Отуз жылдык согуштун алкагында болгон.Бул императордук күчтөрдүн бир нече ийгиликсиз жардам көрсөтүү аракеттеринен кийин, Сакс-Веймарлык Бернард башкарган императордук гарнизондун француздарга багынып бериши менен аяктаган.Ал Франциянын Эльзастын көзөмөлүн камсыздап, испан жолун кескен.
▲
●
Даундардын согушу
Даун салгылашына чейин Рейньер Нумс, болжол менен 1639-жылы Англиянын жээгиндеги голландиялык блокаданы сүрөттөгөн, көрсөтүлгөн кеме Тромптун флагманы Аемилия. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1639 Oct 21

Даундардын согушу

near the Downs, English Channe
Франциянын 30 жылдык согушка кириши Фландрияга баруучу кургактыктагы "Испан жолун" жаап салган.Испаниянын Кардинал-Инфанте Фердинандын Фландрия армиясын колдоо үчүн Испаниянын деңиз флоту Түндүк деңиз жээгиндегиИспаниянын көзөмөлүндөгү акыркы порт болгон Дункерк аркылуу деңиз аркылуу жүк ташышы керек болчу.1639-жылдын жазында, Оливарес герцогу граф Дюнкеркке жаңы жардам көрсөтүү үчүн А Корунада жаңы флотту курууга жана чогултууга буйрук берген.29 согуштук кеме төрт эскадрильяга чогултулду, көп өтпөй Испаниянын Жер Ортолук деңиз флотунан кошумча 22 аскер кемеси (ошондой эле төрт эскадрильяда) кошулду.Англиянын нейтралитетинин желеги астында испан армиясын алып жүрүүгө келишим түзгөн 12 англис транспорттук кемеси да келди.Чалгындоо тармактарынан голландиялыктар испан флоту Англиянын жээгинде, Довер менен Дилдин ортосундагы The Downs деп аталган анкорацияга барууга аракет кылышы мүмкүн экенин билишкен.Даундардын деңиз согушу лейтенант-адмирал Маартен Тромп башкарган Нидерландиянын Бириккен провинциялары тарабынан испандардын чечкиндүү жеңилиши болду.
▲
●
Wolfenbüttel согушу
Wolfenbüttel согушу ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1641 Jun 29

Wolfenbüttel согушу

Wolfenbüttel, Germany
Вольфенбюттель салгылашы (29-июнь 1641-жыл) азыркы Төмөнкү Саксония аймагындагы Вольфенбюттель шаарына жакын жерде отуз жылдык согуш учурунда болгон.Карл Густаф Врангель жана Ганс Кристофф фон Кенигсмарк жана Жан-Батист Будес жетектеген Бернардиндер, Конт де Гебриант жетектеген швед күчтөрү Австриянын архидюки Леопольд Вильгельм жетектеген императордук күчтөрдүн чабуулуна туруштук берип, императорлорду кайра мажбурлоого мажбурлашты.
▲
●
Кампаниялар согушу
"Кемпенер Хайде согушунун" мериандык гравюрасы ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Jan 17

Кампаниялар согушу

Kempen, Germany

Кемпен салгылашы 1642-жылдын 17-январында Вестфалиядагы Кемпен шаарында отуз жылдык согуш учурунда болгон салгылашуу. Анын натыйжасында француз конт-де-Гебриантын жана гесиялык генерал-лейтенант Каспар Граф фон Эберштейндин карамагындагы француз-веймар-гесс армиясынын жеңиши менен аяктаган. туткунга алынган генерал Гийом де Ламбой жетектеген императордук армия.

▲
●
Брейтенфельддин экинчи согушу
Брейтенфельд согушу 1642-ж ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Oct 23

Брейтенфельддин экинчи согушу

Breitenfeld, Leipzig, Germany

Брейтенфельддеги Экинчи салгылашуу фельдмаршал Ленарт Торстенсондун командачылыгы астындагы швед армиясы үчүн Австриянын архидюк Леопольд Вильгельм жана анын орун басары, генерал-принц, герцог Оттавио Пикколомининин командачылыгы астында Ыйык Рим Империясынын Императордук Армиясынын үстүнөн чечүүчү жеңиш болду. Амальфи.

▲
●
Шведдер Лейпцигди басып алышкан
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Dec 1

Шведдер Лейпцигди басып алышкан

Leipzig, Germany

Шведдер декабрда Лейпцигди басып алып, аларга Германияда олуттуу жаңы базаны берип, 1643-жылдын февралында Фрайбергди ала алышпаса да, саксондук армия бир нече гарнизонго чейин кыскарган.

▲
●
Play button
1643 May 19

Rocroi согушу

Rocroi, France
1643-жылы 19-майда болгон Рокро согушу 30 жылдык согуштун негизги салгылашы болгон.Бул 21 жаштагы герцог Энгиен жетектеген француз армиясы менен генерал Франсиско де Мелонун тушундагы испан күчтөрүнүн ортосунда, Людовик XIV Франциянын тактысына отургандан беш күн өткөндөн кийин гана болгон. атасынын өлүмү.Рокрои Испаниянын Терсиосунун жеңилбестиги жөнүндөгү мифин талкалады, бул коркунучтуу жөө аскерлердин бөлүктөрү Европанын согуш талаасында мурунку 120 жыл бою үстөмдүк кылып келген.Ошентип, бул салгылашуу көбүнчө Испаниянын аскердик улуулугунун аякташы жана Европадагы француз гегемониясынын башталышы катары каралат.Рокрудан кийин испандар Терсио системасын таштап, француздар колдонгон Line жөө аскерлеринин доктринасын кабыл алышкан.Рокройдон үч жума өткөндөн кийин Фердинанд Швеция менен Францияны Вестфалиядагы Мюнстер жана Оснабрюк шаарларында тынчтык сүйлөшүүлөрүнө катышууга чакырды, бирок даниялык Кристиан Гамбургду блокадага алып, Балтикада жол акысын көбөйткөндө сүйлөшүүлөр кечеңдеп кеткен.
▲
●
Торстенсон согушу
Торстенсон жетектеген швед жана трансильваниялык күчтөр тарабынан 1645-жылы Брно шаарын курчоого алуу ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1643 Dec 1

Торстенсон согушу

Denmark-Norway
Дания Любек келишими боюнча Отуз жылдык согуштан чыгып кеткен (1629).Согуштагы жеңиштеринен кийин Швеция Швецияга карата өзүнүн пайдалуу географиялык абалынан улам Данияга кол салууга аргасыз болгон.Швеция эки жылга созулган кыска согушта басып кирген.Согуш аяктаган экинчи Бромсебро келишиминде (1645) Дания эбегейсиз чоң территориялык жеңилдиктерди жасап, Швецияны даниялык доминиум марис балтикинин бүтүшүн иш жүзүндө мойнуна алып, Швецияны Сактык төлөмдөрдөн бошотууга аргасыз болгон.Экинчи Түндүк, Скания жана Улуу Түндүк согуштарында бул натыйжаны жокко чыгаруу боюнча Даниянын аракеттери ийгиликсиз болду.
▲
●
Play button
1644 Aug 3 - Aug 9

Фрайбург согушу

Baden-Württemberg, Germany
Фрайбург салгылашы Луи II де Бурбон, Дюк д'Энхиен жана Анри де Ла Тур д'Оверн, Виконт де Тюрен жана Бавария-Императордук армиянын командачылыгы астында 20 000 кишилик армиядан турган француздардын ортосунда болгон. фельдмаршал Франц фон Мерси башкаруусунда 16 800 киши.3-жана 5-августта француздар саны көп болгонуна карабай оор жоготууларга учурады.9-күнү Туренндин армиясы Бетценхаузен аркылуу Глоттерталга бет алып, Бавариялыктарды капталдатууга аракет кылып, алардын жабдыктарын кесип, ал эми Мерси Санкт-Петрге көчүп, алар бири-бирине каршы чыгышкан.Бавариялыктар француз авангардынын чабуулунун мизин кайтарып, жүктөрү менен артиллериясынын бөлүктөрүн калтырып, артка чегиништи.Эки тараптан тең оор жоготууларга алып келген француз тарап Бавариянын чегинүүсүнөн улам жеңишке жетишти деп ырастады, бирок бул салгылашуу көбүнчө тең чыгуу же Бавариянын тактикалык жеңиши катары каралат, анткени француз армиясы бир топ оор жоготууларды алып, жеңилдетүү же кайтаруу максатын ишке ашыра алган жок. Фрайбург.Бирок Франция кийинки кампанияда Фрайбургду калтырып, Мерсиге чейин сейрек корголгон Жогорку Рейн аймагына жетип, натыйжада анын чоң бөлүгүн басып алуу менен стратегиялык артыкчылыкка ээ болду.Франция менен Бавариянын карама-каршылыгы уланып, 1645-жылы Гербстаузен менен Нордлингендин кийинки салгылашууларына алып келди. 1643-жылы Туттлингенден бери уланган бул салгылашуулар Отуз жылдык согуштун аяктап баратканын билдирген.Фрайбургдагы чоң жоготуулар эки тарапты тең алсыратып, Фон Мерси каза болгон Нордлингендеги согушка алып келген чоң фактор болгон.Мээримдин мураскерлери ал сыяктуу чебер жана эффективдүү болгон эмес, бул Баварияны кийинки жылдары бир нече жолу басып алууга алып келген.Максимилиан, 1646-жылдагы кыйраткыч чабуулдан кийин 1647-жылы Ульм тынчтык келишиминде согуштан убактылуу чыгып кеткен.
▲
●
Play button
1645 Mar 6

Янкау согушу

Jankov, Czech Republic
Янкау согушу 1618-жылдан 1648-жылга чейинки отуз жылдык согуштун акыркы ири салгылашууларынын бири болгон, ал шведдик жана императордук армиялардын ортосунда болгон, ар биринде 16 000ге жакын киши болгон.Ленарт Торстенссондун тушунда көбүрөөк мобилдүү жана мыкты жетектеген шведдер Мелхиор фон Хатцфельдт башкарган атаандаштарын натыйжалуу жок кылышкан.Бирок ондогон жылдарга созулган кагылышуулардан улам келип чыккан кыйроо армиялар убактысынын көп бөлүгүн азык-түлүк алууга жумшап, шведдер пайдалана алган жок.Императордук күчтөр 1646-жылы Богемияны кайрадан көзөмөлгө алышкан, бирок Рейнланддагы жана Саксониядагы жыйынтыксыз кампаниялар эки тараптын тең аскерий чечимди таңуулоого күчү же ресурстары жок экенин ачык көрсөттү.Катышуучулар өз позицияларын жакшыртууга аракет кылып жатканда салгылашуулар уланып жатканы менен, 1648-жылы Вестфалия тынчтык келишими менен аяктаган сүйлөшүүлөрдүн актуалдуулугун арттырды.
▲
●
Play button
1645 Aug 3

Нордлингендин экинчи согушу

Alerheim, Germany
Императорлор жана алардын негизги немис союздашы Бавария согушта француздардын, шведдердин жана алардын протестант союздаштарынын барган сайын катуу кысымына туш болуп, француздардын Баварияга илгерилетүү аракетинин алдын алуу үчүн күрөшүп жатышкан.Экинчи Нордлинген салгылашы 1645-жылы 3-августта Нордлингенден түштүк-чыгышта, Алерхайм кыштагынын жанында болгон.Франция жана анын протестанттык немис союздаштары Ыйык Рим империясынын жана анын союздашы Бавариянын аскерлерин талкалашкан.
▲
●
Play button
1648 May 17

Zusmarshausen согушу

Zusmarshausen, Germany
Зусмаршаузен салгылашы 1648-жылдын 17-майында Германиянын Бавариянын азыркы Аугсбург районунда фон Холцаппелдин кол алдындагы Бавария-Императордук күчтөрү менен Тюренна командачылыгындагы союздаш франко-швед армиясынын ортосунда болгон.Шериктеш күчтөр жеңишке жетип, императордук армия Раймондо Монтекуколинин жана анын атчан аскерлеринин өжөр арткы аскерлеринин салгылашуусу менен гана жок кылынуудан куткарылды.Zusmarshausen Германиянын жеринде болгон согуштун акыркы ири салгылашуу болуп саналат, ошондой эле согуштун акыркы үч жыл ичинде болуп өткөн ири салгылашуу (катышышкан эркектердин саны боюнча; жоготуулар салыштырмалуу жеңил болгон) болгон.
▲
●
Прагадагы согуш
Чарльз көпүрөсүндөгү согуш ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Jul 25

Прагадагы согуш

Prague, Czechia
1648-жылдын 25-июлунан 1-ноябрына чейин болгон Прага салгылашы 30 жылдык согуштун акыркы аракети болгон.Вестфалия тынчтык сүйлөшүүлөрү жүрүп жатканда, шведдер Богемияга акыркы кампаниясын өткөрүү мүмкүнчүлүгүн колдонушту.Негизги натыйжа жана, кыязы, негизги максат – Ыйык Рим императору Рудольф II (1552–1612) Прага сепилинде чогулткан жомоктогудай көркөм коллекцияны талап-тоноо болгон, анын тандоосу Эльбадан баржалар менен түшүрүлүп, Швецияга жөнөтүлгөн.Сепилди жана Влтава дарыясынын батыш жээгин бир нече ай ээлеп тургандан кийин, шведдер келишимге кол коюлгандыгы жөнүндө кабар келгенде артка чегиништи.Бул согуш 30 жыл мурда башталган Прага шаарында болуп өткөн Отуз жылдык согуштун акыркы ири кагылышуусу болгон.
▲
●
Play button
1648 Aug 20

Объективдин согушу

Lens, Pas-de-Calais, France
ФранцуздардынФландрия армиясына каршы Рокрудагы чечкиндүү жеңишинен кийин төрт жылдын ичинде француздар Франциянын түндүгүндөгү жана Испаниялык Нидерландиянын ондогон шаарларын басып алышкан.Архуд Леопольд Вильгельм 1647-жылы Испаниянын Габсбург союзун Австрия менен бекемдөө максатында Испаниялык Нидерланддын губернатору болуп дайындалып, ошол эле жылы чоң каршы чабуулду баштаган.Испан армиясы алгач Арментиер, Комине жана Ландресье чептерин кайтарып алууда ийгиликке жетишкен.Принц де Конде Каталониядагы испандарга каршы ийгиликсиз кампаниядан чакыртылып, Архук жана Люксембургдун губернатору генерал Жан де Бектин испан армиясына каршы турган 16 000 кишиден турган француз армиясынын командачысы болуп дайындалды.Конде Ипрди басып алды, бирок андан кийин 18 000 адамдан турган испан-герман күчтөрү Ленсти курчоого алды.Конде аларды тосуп алды.Андан кийинки Линзадагы салгылашууда Конде испандарды дөңдүн чокусуна ээ болуу үчүн ачык түздүктөн баш тартууга провокация кылган, ал жерде ал өзүнүн атчан аскерлеринин дисциплинасын жана жакын согушуу жөндөмдүүлүгүн колдонуп, Валлон-Лоррейнер атчан аскерлерин испандарга сокку урууга жана талкалоого жумшаган. канаттар.Борбордо турган француз жөө аскерлери жана атчан аскерлери күчтүү испан борбору тарабынан чабуулга кабылып, оор жоготууларга учураган, бирок өз ордун кармап турган.Канаттагы француз атчан аскерлери ар кандай каршылыктардан кутулуп, испан борборун курчоого алып, чабуулга өтүштү, ал дароо багынды.Испандар армиясынын жарымын жоготушкан, 8000–9000дей киши, анын ичинен 3000 киши өлүп же жарадар болгон жана 5000–6000 киши туткунга алынган, 38 мылтык, 100 желек, понтондору жана жүктөрү.Француздардын жоготуулары 1500 киши өлдү жана жарадар болду.Француздардын жеңиши Вестфалия тынчтык келишимине кол коюуга өбөлгө түздү, бирок Фронда козголоңунун башталышы француздарга өздөрүнүн жеңишин испандарга каршы колдон келишинче пайдаланууга жол бербейт.
▲
●
Вестфалия келишими
Вестфалия тынчтык ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Oct 24

Вестфалия келишими

Osnabrück, Germany
Вестфалия тынчтык келишими 1648-жылы октябрда Вестфалиянын Оснабрюк жана Мюнстер шаарларында кол коюлган эки тынчтык келишиминин жамааттык аталышы.Алар Отуз жылдык согушту аяктап, Ыйык Рим империясына тынчтык алып келип, Европа тарыхынын сегиз миллиондой адамдын өмүрүн алган каргашалуу мезгилин жапты.
▲
●
1648 Dec 1

Эпилог

Central Europe
Согуштан улам коомдук тартиптин бузулушу тез арада келтирилген зыянга караганда кыйла олуттуу жана узакка созулган деп айтылган.Жергиликтүү бийликтин кулашы жерсиз дыйкандарды пайда кылып, алар эки тараптын жоокерлеринен коргонуу үчүн биригип, Жогорку Австрияда, Баварияда жана Бранденбургда кеңири таралган көтөрүлүшкө алып келген.Жоокерлер көчүп барар алдында бир аймакты талкалап, көп жерлерди адамдар бош калтырып, экосистеманы өзгөртүшкөн.Азык-түлүк тартыштыгы кемирүүчүлөрдүн популяциясынын жарылуусунан улам күчөгөн, ал эми Баварияны 1638-жылы кышында карышкырлар басып калган жана кийинки жазда анын эгиндерин жапайы чочколордун үйүрлөрү кыйраткан.Вестфалия Тынчтыгы "Германиянын эркиндиктерин" ырастап, Хабсбургдун Ыйык Рим империясынИспанияга окшош борборлоштурулган мамлекетке айландыруу аракетин токтотту.Кийинки 50 жылдын ичинде Бавария, Бранденбург-Пруссия, Саксония жана башкалар барган сайын өз саясатын жүргүзүшсө, Швеция Империяда туруктуу таянычка ээ болгон.Бул ийгиликсиздиктерге карабастан, Габсбург жерлери башка көптөгөн өлкөлөргө караганда согуштан азыраак жапа чеккен жана Богемияны сиңирип алуу жана алардын аймактарында католицизмди калыбына келтирүү менен алда канча ырааттуу блокко айланган.Франция башка державаларга караганда Отуз жылдык согуштан көбүрөөк утушка ээ болду;1648-жылга чейин, Ришелье максаттарынын көбү ишке ашкан.Бул испан жана австриялык Габсбургдардын бөлүнүшү, Франциянын чек арасын империяга кеңейтүү жана Түндүк Европадагы Испаниянын аскердик үстөмдүгүн токтотуу.Француз-испан кагылышуусу 1659-жылга чейин уланганына карабастан, Вестфалия Людовик XIVгө Испанияны басымдуу европалык держава катары алмаштырууга уруксат берген.Динге байланыштуу пикир келишпестиктер 17-кылымдын бою көйгөй бойдон кала бергени менен, бул Континенталдык Европадагы акыркы чоң согуш болгон, аны негизги кыймылдаткыч деп айтууга болот.Ал 1815-жылга чейин жана андан кийинки жылдарга чейин сакталган Европанын контурларын түздү;Франциянын улуттук мамлекети, бирдиктүү Германиянын жана өзүнчө Австро-Венгрия блогунун башталышы, кичирейген, бирок дагы деле маанилүү Испания, Дания, Швеция жана Швейцария сыяктуу көз карандысыз майда мамлекеттер, ошондой эле Нидерланд Республикасы менен Төмөнкү Өлкөлөр бөлүндү. Бельгия 1830-ж.
▲
●

Appendices



APPENDIX 1

Gustavus Adolphus: 'The Father Of Modern Warfare


Play button




APPENDIX 2

Why the Thirty Years' War Was So Devastating?


Play button




APPENDIX 3

Field Artillery | Evolution of Warfare 1450-1650


Play button




APPENDIX 4

Europe's Apocalypse: The Shocking Human Cost Of The Thirty Years' War


Play button

Characters



Ottavio Piccolomini

Ottavio Piccolomini

Imperial Field Marshal

Archduke Leopold Wilhelm

Archduke Leopold Wilhelm

Austrian Archduke

Maarten Tromp

Maarten Tromp

Dutch General / Admiral

Ernst von Mansfeld

Ernst von Mansfeld

German Military Commander

Gaspar de Guzmán

Gaspar de Guzmán

Spanish Prime Minister

Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim

Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim

Field Marshal of the Holy Roman Empire

Alexander Leslie

Alexander Leslie

Swedish Field Marshal

Cardinal Richelieu

Cardinal Richelieu

First Minister of State

Gustavus Adolphus

Gustavus Adolphus

King of Sweden

Albrecht von Wallenstein

Albrecht von Wallenstein

Bohemian Military leader

George I Rákóczi

George I Rákóczi

Prince of Transylvania

Melchior von Hatzfeldt Westerwald

Melchior von Hatzfeldt Westerwald

Imperial Field Marshal

Johan Banér

Johan Banér

Swedish Field Marshal

Johann Tserclaes

Johann Tserclaes

Count of Tilly

Ferdinand II

Ferdinand II

Holy Roman Emperor

Martin Luther

Martin Luther

German Priest

John George I

John George I

Elector of Saxony

Louis XIII

Louis XIII

King of France

Bogislaw XIV

Bogislaw XIV

Duke of Pomerania

References



  • Alfani, Guido; Percoco, Marco (2019). "Plague and long-term development: the lasting effects of the 1629–30 epidemic on the Italian cities". The Economic History Review. 72 (4): 1175–1201. doi:10.1111/ehr.12652. ISSN 1468-0289. S2CID 131730725.
  • Baramova, Maria (2014). Asbach, Olaf; Schröder, Peter (eds.). Non-splendid isolation: the Ottoman Empire and the Thirty Years War in The Ashgate Research Companion to the Thirty Years' War. Routledge. ISBN 978-1-4094-0629-7.
  • Bassett, Richard (2015). For God and Kaiser; the Imperial Austrian Army. Yale University Press. ISBN 978-0-300-17858-6.
  • Bely, Lucien (2014). Asbach, Olaf; Schröder, Peter (eds.). France and the Thirty Years War in The Ashgate Research Companion to the Thirty Years' War. Ashgate. ISBN 978-1-4094-0629-7.
  • Bireley, Robert (1976). "The Peace of Prague (1635) and the Counterreformation in Germany". The Journal of Modern History. 48 (1): 31–69. doi:10.1086/241519. S2CID 143376778.
  • Bonney, Richard (2002). The Thirty Years' War 1618–1648. Osprey Publishing.
  • Briggs, Robin (1996). Witches & Neighbors: The Social And Cultural Context of European Witchcraft. Viking. ISBN 978-0-670-83589-8.
  • Brzezinski, Richard (2001). Lützen 1632: Climax of the Thirty Years War: The Clash of Empires. Osprey. ISBN 978-1-85532-552-4.
  • Chandler, David (1990). The Art of Warfare in the Age of Marlborough. Spellmount Publishers Ltd. ISBN 978-0946771424.
  • Clodfelter, Micheal (2008). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015 (2017 ed.). McFarland. ISBN 978-0-7864-7470-7.
  • Costa, Fernando Dores (2005). "Interpreting the Portuguese War of Restoration (1641-1668) in a European Context". Journal of Portuguese History. 3 (1).
  • Cramer, Kevin (2007). The Thirty Years' War & German Memory in the Nineteenth Century. University of Nebraska. ISBN 978-0-8032-1562-7.
  • Croxton, Derek (2013). The Last Christian Peace: The Congress of Westphalia as A Baroque Event. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-33332-2.
  • Croxton, Derek (1998). "A Territorial Imperative? The Military Revolution, Strategy and Peacemaking in the Thirty Years War". War in History. 5 (3): 253–279. doi:10.1177/096834459800500301. JSTOR 26007296. S2CID 159915965.
  • Davenport, Frances Gardiner (1917). European Treaties Bearing on the History of the United States and Its Dependencies (2014 ed.). Literary Licensing. ISBN 978-1-4981-4446-9.
  • Duffy, Christopher (1995). Siege Warfare: The Fortress in the Early Modern World 1494–1660. Routledge. ISBN 978-0415146494.
  • Ferretti, Giuliano (2014). "La politique italienne de la France et le duché de Savoie au temps de Richelieu; Franco-Savoyard Italian policy in the time of Richelieu". Dix-septième Siècle (in French). 1 (262): 7. doi:10.3917/dss.141.0007.
  • Friehs, Julia Teresa. "Art and the Thirty Years' War". Die Welt der Habsburger. Retrieved 8 August 2021.
  • Hays, J. N. (2005). Epidemics and pandemics; their impacts on human history. ABC-CLIO. ISBN 978-1851096589.
  • Gnanaprakasar, Nalloor Swamy (2003). Critical History of Jaffna – The Tamil Era. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1686-8.
  • Gutmann, Myron P. (1988). "The Origins of the Thirty Years' War". Journal of Interdisciplinary History. 18 (4): 749–770. doi:10.2307/204823. JSTOR 204823.
  • Hanlon, Gregory (2016). The Twilight Of A Military Tradition: Italian Aristocrats And European Conflicts, 1560–1800. Routledge. ISBN 978-1-138-15827-6.
  • Hayden, J. Michael (1973). "Continuity in the France of Henry IV and Louis XIII: French Foreign Policy, 1598–1615". The Journal of Modern History. 45 (1): 1–23. doi:10.1086/240888. JSTOR 1877591. S2CID 144914347.
  • Helfferich, Tryntje (2009). The Thirty Years War: A Documentary History. Hackett Publishing Co, Inc. ISBN 978-0872209398.
  • Heitz, Gerhard; Rischer, Henning (1995). Geschichte in Daten. Mecklenburg-Vorpommern; History in data; Mecklenburg-Western Pomerania (in German). Koehler&Amelang. ISBN 3-7338-0195-4.
  • Israel, Jonathan (1995). Spain in the Low Countries, (1635–1643) in Spain, Europe and the Atlantic: Essays in Honour of John H. Elliott. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47045-2.
  • Jensen, Gary F. (2007). The Path of the Devil: Early Modern Witch Hunts. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-4697-4.
  • Kamen, Henry (2003). Spain's Road to Empire. Allen Lane. ISBN 978-0140285284.
  • Kohn, George (1995). Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. Facts on file. ISBN 978-0-8160-2758-3.
  • Lee, Stephen (2001). The Thirty Years War (Lancaster Pamphlets). Routledge. ISBN 978-0-415-26862-2.
  • Lesaffer, Randall (1997). "The Westphalia Peace Treaties and the Development of the Tradition of Great European Peace Settlements prior to 1648". Grotiana. 18 (1): 71–95. doi:10.1163/187607597X00064.
  • Levy, Jack S (1983). War in the Modern Great Power System: 1495 to 1975. University Press of Kentucky.
  • Lockhart, Paul D (2007). Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927121-4.
  • Maland, David (1980). Europe at War, 1600–50. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-23446-4.
  • McMurdie, Justin (2014). The Thirty Years' War: Examining the Origins and Effects of Corpus Christianum's Defining Conflict (MA thesis). George Fox University.
  • Milton, Patrick; Axworthy, Michael; Simms, Brendan (2018). Towards The Peace Congress of Münster and Osnabrück (1643–1648) and the Westphalian Order (1648–1806) in "A Westphalia for the Middle East". C Hurst & Co Publishers Ltd. ISBN 978-1-78738-023-3.
  • Mitchell, Andrew Joseph (2005). Religion, revolt, and creation of regional identity in Catalonia, 1640–1643 (PhD thesis). Ohio State University.
  • Murdoch, Steve (2000). Britain, Denmark-Norway and the House of Stuart 1603–1660. Tuckwell. ISBN 978-1-86232-182-3.
  • Murdoch, S.; Zickerman, K; Marks, H (2012). "The Battle of Wittstock 1636: Conflicting Reports on a Swedish Victory in Germany". Northern Studies. 43.
  • Murdoch, Steve; Grosjean, Alexia (2014). Alexander Leslie and the Scottish generals of the Thirty Years' War, 1618–1648. London: Pickering & Chatto.
  • Nicklisch, Nicole; Ramsthaler, Frank; Meller, Harald; Others (2017). "The face of war: Trauma analysis of a mass grave from the Battle of Lützen (1632)". PLOS ONE. 12 (5): e0178252. Bibcode:2017PLoSO..1278252N. doi:10.1371/journal.pone.0178252. PMC 5439951. PMID 28542491.
  • Norrhem, Svante (2019). Mercenary Swedes; French subsidies to Sweden 1631–1796. Translated by Merton, Charlotte. Nordic Academic Press. ISBN 978-91-88661-82-1.
  • O'Connell, Daniel Patrick (1968). Richelieu. Weidenfeld & Nicolson.
  • O'Connell, Robert L (1990). Of Arms and Men: A History of War, Weapons, and Aggression. OUP. ISBN 978-0195053593.
  • Outram, Quentin (2001). "The Socio-Economic Relations of Warfare and the Military Mortality Crises of the Thirty Years' War" (PDF). Medical History. 45 (2): 151–184. doi:10.1017/S0025727300067703. PMC 1044352. PMID 11373858.
  • Outram, Quentin (2002). "The Demographic impact of early modern warfare". Social Science History. 26 (2): 245–272. doi:10.1215/01455532-26-2-245.
  • Parker, Geoffrey (2008). "Crisis and Catastrophe: The global crisis of the seventeenth century reconsidered". American Historical Review. 113 (4): 1053–1079. doi:10.1086/ahr.113.4.1053.
  • Parker, Geoffrey (1976). "The "Military Revolution," 1560-1660—a Myth?". The Journal of Modern History. 48 (2): 195–214. doi:10.1086/241429. JSTOR 1879826. S2CID 143661971.
  • Parker, Geoffrey (1984). The Thirty Years' War (1997 ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-12883-4. (with several contributors)
  • Parker, Geoffrey (1972). Army of Flanders and the Spanish Road, 1567–1659: The Logistics of Spanish Victory and Defeat in the Low Countries' Wars (2004 ed.). CUP. ISBN 978-0-521-54392-7.
  • Parrott, David (2001). Richelieu's Army: War, Government and Society in France, 1624–1642. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79209-7.
  • Pazos, Conde Miguel (2011). "El tradado de Nápoles. El encierro del príncipe Juan Casimiro y la leva de Polacos de Medina de las Torres (1638–1642): The Treaty of Naples; the imprisonment of John Casimir and the Polish Levy of Medina de las Torres". Studia Histórica, Historia Moderna (in Spanish). 33.
  • Pfister, Ulrich; Riedel, Jana; Uebele, Martin (2012). "Real Wages and the Origins of Modern Economic Growth in Germany, 16th to 19th Centuries" (PDF). European Historical Economics Society. 17. Archived from the original (PDF) on 11 May 2022. Retrieved 6 October 2020.
  • Porshnev, Boris Fedorovich (1995). Dukes, Paul (ed.). Muscovy and Sweden in the Thirty Years' War, 1630–1635. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45139-0.
  • Pursell, Brennan C. (2003). The Winter King: Frederick V of the Palatinate and the Coming of the Thirty Years' War. Ashgate. ISBN 978-0-7546-3401-0.
  • Ryan, E.A. (1948). "Catholics and the Peace of Westphalia" (PDF). Theological Studies. 9 (4): 590–599. doi:10.1177/004056394800900407. S2CID 170555324. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 7 October 2020.
  • Schmidt, Burghart; Richefort, Isabelle (2006). "Les relations entre la France et les villes hanséatiques de Hambourg, Brême et Lübeck : Moyen Age-XIXe siècle; Relations between France and the Hanseatic ports of Hamburg, Bremen and Lubeck from the Middle Ages to the 19th century". Direction des Archives, Ministère des affaires étrangères (in French).
  • Schulze, Max-Stefan; Volckart, Oliver (2019). "The Long-term Impact of the Thirty Years War: What Grain Price Data Reveal" (PDF). Economic History.
  • Sharman, J.C (2018). "Myths of military revolution: European expansion and Eurocentrism". European Journal of International Relations. 24 (3): 491–513. doi:10.1177/1354066117719992. S2CID 148771791.
  • Spielvogel, Jackson (2017). Western Civilisation. Wadsworth Publishing. ISBN 978-1-305-95231-7.
  • Storrs, Christopher (2006). The Resilience of the Spanish Monarchy 1665–1700. OUP. ISBN 978-0-19-924637-3.
  • Stutler, James Oliver (2014). Lords of War: Maximilian I of Bavaria and the Institutions of Lordship in the Catholic League Army, 1619–1626 (PDF) (PhD thesis). Duke University. hdl:10161/8754. Archived from the original (PDF) on 28 July 2021. Retrieved 21 September 2020.
  • Sutherland, NM (1992). "The Origins of the Thirty Years War and the Structure of European Politics". The English Historical Review. CVII (CCCCXXIV): 587–625. doi:10.1093/ehr/cvii.ccccxxiv.587.
  • Talbott, Siobhan (2021). "'Causing misery and suffering miserably': Representations of the Thirty Years' War in Literature and History". Sage. 30 (1): 3–25. doi:10.1177/03061973211007353. S2CID 234347328.
  • Thion, Stephane (2008). French Armies of the Thirty Years' War. Auzielle: Little Round Top Editions.
  • Thornton, John (2016). "The Kingdom of Kongo and the Thirty Years' War". Journal of World History. 27 (2): 189–213. doi:10.1353/jwh.2016.0100. JSTOR 43901848. S2CID 163706878.
  • Trevor-Roper, Hugh (1967). The Crisis of the Seventeenth Century: Religion, the Reformation and Social Change (2001 ed.). Liberty Fund. ISBN 978-0-86597-278-0.
  • Van Gelderen, Martin (2002). Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe: A Shared European Heritage Volume I. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80203-1.
  • Van Groesen, Michiel (2011). "Lessons Learned: The Second Dutch Conquest of Brazil and the Memory of the First". Colonial Latin American Review. 20 (2): 167–193. doi:10.1080/10609164.2011.585770. S2CID 218574377.
  • Van Nimwegen, Olaf (2010). The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588–1688. Boydell Press. ISBN 978-1-84383-575-2.
  • Wedgwood, C.V. (1938). The Thirty Years War (2005 ed.). New York Review of Books. ISBN 978-1-59017-146-2.
  • White, Matthew (2012). The Great Big Book of Horrible Things. W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-08192-3.
  • Wilson, Peter H. (2009). Europe's Tragedy: A History of the Thirty Years War. Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9592-3.
  • Wilson, Peter H. (2018). Lützen: Great Battles Series. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199642540.
  • Wilson, Peter (2008). "The Causes of the Thirty Years War 1618–48". The English Historical Review. 123 (502): 554–586. doi:10.1093/ehr/cen160. JSTOR 20108541.
  • Zaller, Robert (1974). "'Interest of State': James I and the Palatinate". Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies. 6 (2): 144–175. doi:10.2307/4048141. JSTOR 4048141.