Մեծ Հռոմեական քաղաքացիական պատերազմ

Կրասոսի՝ մ.թ.ա. 55-ի վերջին Հռոմից հեռանալուց և մ.թ.ա. 53-ին ճակատամարտում նրա մահից հետո, Առաջին Եռյակը սկսեց ավելի մաքուր կոտրվել։Կրասոսի և Հուլիայի (Կեսարի դստեր և Պոմպեոսի կնոջ) մահով մ.թ.ա. 54-ին Պոմպեոսի և Կեսարի միջև ուժերի հավասարակշռությունը փլուզվեց, և «երկու բախումը, հետևաբար, կարող էր անխուսափելի թվալ»։Մ.թ.ա. 61թ.-ից Հռոմի հիմնական քաղաքական գիծը հակակշռում էր Պոմպեոսի ազդեցությանը, ինչը հանգեցրեց նրան դաշնակիցներ փնտրելու հիմնական սենատորական արիստոկրատիայից դուրս, այսինքն՝ Կրասոսը և Կեսարը;բայց մ.թ.ա. 55–52-ին անարխիկ քաղաքական բռնության աճը վերջապես ստիպեց Սենատին դաշնակցել Պոմպեոսի հետ՝ կարգուկանոնը վերականգնելու համար։Մ.թ.ա. 53 և 52 թվականներին կարգուկանոնի տապալումը չափազանց անհանգստացնող էր. մարդիկ, ինչպիսիք են Պուբլիուս Կլոդիուս Պուլչերը և Տիտոս Աննիուս Միլոն, «ըստ էության անկախ գործակալներ» էին, որոնք ղեկավարում էին փողոցային խոշոր ավազակախմբերը խիստ անկայուն քաղաքական միջավայրում:Սա հանգեցրեց Պոմպեյի միակ հյուպատոսությանը մ.թ.ա. 52-ին, որտեղ նա միանձնյա տիրեց քաղաքին՝ առանց ընտրական ժողով գումարելու։Պատճառներից մեկը, թե ինչու Կեսարը որոշեց պատերազմ գնալ, այն էր, որ նա դատվելու էր մ.թ.ա. 59-ին իր հյուպատոսության ժամանակ թույլ տված իրավական խախտումների և 50-ականների վերջին Պոմպեոսի կողմից ընդունված տարբեր օրենքների խախտման համար, որոնց հետևանքը կլիներ անարգ աքսորը։ .Կեսարի ընտրությունը` պայքարելու քաղաքացիական պատերազմում, հիմնականում պայմանավորված էր երկրորդ հյուպատոսության և հաղթանակի հասնելու ջանքերով, որոնցում դա չանելը կվտանգի նրա քաղաքական ապագան:Ավելին, մ.թ.ա. 49-ի պատերազմը ձեռնտու էր Կեսարի համար, որը շարունակել էր ռազմական նախապատրաստությունը, մինչդեռ Պոմպեյը և հանրապետականները հազիվ էին սկսել նախապատրաստվել։Նույնիսկ հին ժամանակներում պատերազմի պատճառները տարակուսելի ու տարակուսելի էին, կոնկրետ շարժառիթներով «ոչ մի տեղ»:Տարբեր պատրվակներ կային, օրինակ՝ Կեսարի պնդումը, որ ինքը պաշտպանում է տրիբունների իրավունքները քաղաքից փախչելուց հետո, ինչը «չափազանց ակնհայտ կեղծիք էր»։

Մ.թ.ա. 49-ի հունվարին նախորդող ամիսների ընթացքում և՛ Կեսարը, և՛ Պոմպեոսից, Կատոնից և մյուսներից կազմված հակակեսարացիները թվում էր, թե հավատում էին, որ մյուսը կնահանջի կամ, եթե դա չկարողանա, ընդունելի պայմաններ կառաջարկի։Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում վստահությունը քայքայվել էր երկուսի միջև, և շրջադարձերի կրկնվող ցիկլերը վնասում էին փոխզիջման հնարավորություններին:Մ.թ.ա. 49-ի հունվարի 1-ին Կեսարը հայտարարեց, որ ինքը պատրաստ է հրաժարական տալ, եթե դա անեն նաև այլ հրամանատարներ, բայց, Գրյունի խոսքերով, «չի դիմանա որևէ անհավասարության իրենց սարի և Պոմպեոսի] ուժերի մեջ», կարծես սպառնում է պատերազմով, եթե նրա պայմանները: չեն հանդիպել:Կեսարի ներկայացուցիչները քաղաքում հանդիպեցին սենատորների առաջնորդների հետ ավելի հաշտարար ուղերձով, որով Կեսարը պատրաստ էր հրաժարվել Անդրալպյան Գալիայից, եթե նրան թույլատրեն պահել երկու լեգեոններ և հյուպատոս լինելու իրավունք՝ առանց հրաժարվելու իր կայսրությունից (և, հետևաբար, ճիշտ է. հաղթանակի հասնելու համար), սակայն այս պայմանները մերժվեցին Կատոնի կողմից, ով հայտարարեց, որ չի համաձայնի որևէ բանի, եթե այն հրապարակայնորեն չներկայացվի Սենատի առջև:Սենատը պատերազմի նախօրեին (մ.թ.ա. 49 հունվարի 7) համոզվեց, մինչդեռ Պոմպեոսը և Կեսարը շարունակում էին զորքեր հավաքել, պահանջել Կեսարից հրաժարվել իր պաշտոնից կամ համարել պետության թշնամի:Մի քանի օր անց Սենատը նաև զրկեց Կեսարին հեռակա ընտրություններին մասնակցելու թույլտվությունից և նշանակեց Գալիայում Կեսարի պրոհյուպատոսության իրավահաջորդին.Մինչ կեսարյան կողմի ամբիոնները վետո էին դնում այս առաջարկների վրա, Սենատն անտեսեց այն և տեղափոխեց Սենատի խորհրդակցությունը վերջնաժամկետ՝ լիազորելով մագիստրատներին ձեռնարկել անհրաժեշտ քայլեր՝ ապահովելու համար պետության անվտանգությունը:Ի պատասխան՝ Կեսարիանամետ այդ ամբիոններից մի քանիսը, դրամատիզացնելով իրենց ծանր վիճակը, քաղաքից փախան Կեսարի ճամբար։

Կեսարը նշանակվել էր կառավարիչ մի շրջանի վրա, որը տատանվում էր հարավային Գալիայից մինչև Իլլիրիկում։Երբ ավարտվեց նրա նահանգապետի ժամկետը, Սենատը հրամայեց Կեսարին ցրել բանակը և վերադառնալ Հռոմ։Մ.թ.ա. 49-ի հունվարին Ք. Հուլիոս Կեսարը առաջնորդեց մեկ լեգեոն՝ Լեգիո XIII-ը, Ռուբիկոնից հարավ՝ Կիսալպյան Գալիայից մինչև Իտալիա, որպեսզի ճանապարհ ընկնի դեպի Հռոմ:Դրանով նա միտումնավոր խախտեց իմպերիումի մասին օրենքը և անխուսափելի դարձրեց զինված հակամարտությունը:Հռոմեացի պատմաբան Սվետոնիուսը Կեսարին պատկերում է անորոշ վիճակում, երբ նա մոտեցել է գետին և անցումը վերագրում է գերբնական երևույթին:Հաղորդվում էր, որ հունվարի 10-ին Կեսարը ընթրել է Սալուստի, Հիրտիուսի, Օպիուսի, Լյուսիուս Բալբուսի և Սուլպիկոս Ռուֆոսի հետ՝ հունվարի 10-ին Իտալիա իր հայտնի անցումից հետո։Կեսարի ամենավստահելի լեյտենանտը Գալիայում՝ Տիտոս Լաբիենուսը Կեսարից հեռացավ Պոմպեոսի մոտ, հավանաբար Կեսարի կողմից ռազմական փառք կուտակելու կամ Պոմպեյին ավելի վաղ հավատարմության պատճառով։Ըստ Սվետոնիուսի՝ Կեսարն արտասանել է հայտնի ālea iacta est արտահայտությունը («մահիկը ձուլվել է»)։«Ռուբիկոնն անցնելը» արտահայտությունը պահպանվել է՝ վերաբերելու ցանկացած անհատի կամ խմբի, որն իրեն անդառնալիորեն հանձնում է ռիսկային կամ հեղափոխական գործողությունների՝ նման ժամանակակից «անվերադարձի կետն անցնել» արտահայտությանը։Կեսարի որոշումը արագ գործողությունների համար ստիպեց Պոմպեոսին, հյուպատոսներին և Հռոմի Սենատի մի մեծ մասին փախչել Հռոմից:Հուլիոս Կեսարի կողմից գետը հատելը արագացրեց Մեծ Հռոմեական քաղաքացիական պատերազմը։

Կեսարի Իտալիա ներխուժման մասին լուրը հասավ Հռոմ մոտ հունվարի 17-ին։Ի պատասխան Պոմպեյը «հրամայեց, որով նա ճանաչում էր քաղաքացիական պատերազմի դրությունը, հրամայեց բոլոր սենատորներին հետևել իրեն և հայտարարեց, որ ինքը կհամարեր Կեսարի կողմնակից յուրաքանչյուրին, ով մնա»:Դա ստիպեց նրա դաշնակիցներին լքել քաղաքը բազմաթիվ չհանձնված սենատորների հետ՝ վախենալով նախորդ քաղաքացիական պատերազմների արյունալի հաշվեհարդարից.մյուս սենատորները պարզապես հեռացան Հռոմից դեպի իրենց գյուղական վիլլաները՝ հույս ունենալով պահպանել ցածր վարկանիշը:

Կեսարի ժամանակը հեռատես էր. մինչդեռ Պոմպեոսի ուժերը իրականում զգալիորեն գերազանցում էին Կեսարի միայնակ լեգեոնին՝ կազմելով առնվազն 100 կոհորտա կամ 10 լեգեոն, «երևակայության ոչ մի մասով Իտալիան չէր կարող նկարագրվել որպես ներխուժման պատրաստ լինելու»:Կեսարը առանց դիմադրության գրավեց Արիմինումը (ներկայիս Ռիմինին), նրա մարդիկ արդեն ներթափանցել էին քաղաք.նա արագ հաջորդաբար գրավեց ևս երեք քաղաք։Հունվարի վերջին Կեսարն ու Պոմպեոսը բանակցում էին, և Կեսարն առաջարկեց, որ նրանք երկուսով վերադառնան իրենց գավառները (որը կպահանջի Պոմպեոսի մեկնել Իսպանիա) և ապա ցրել իրենց ուժերը։Պոմպեոսն ընդունեց այդ պայմանները, պայմանով, որ նրանք անմիջապես դուրս գան Իտալիայից և ներկայացնեն վեճի արբիտրաժը Սենատի կողմից, հակաառաջարկը, որը Կեսարը մերժեց, քանի որ դա անում էր, նրան կդնեին թշնամաբար տրամադրված սենատորների ողորմածության տակ՝ միաժամանակ հրաժարվելով բոլոր առավելություններից։ նրա անակնկալ ներխուժումը.Կեսարը շարունակում էր առաջ գնալ։Իգուվիում Քվինտուս Մինուկիուս Թերմուսի գլխավորությամբ հինգ կոհորտայի հանդիպելուց հետո Թերմուսի ուժերը լքեցին:Կեսարը արագորեն հաղթահարեց Պիկենումը՝ այն տարածքը, որտեղից ծագել է Պոմպեոսի ընտանիքը։Մինչ Կեսարի զորքերը մեկ անգամ փոխհրաձգության մեջ են մտել տեղի ուժերի հետ, նրա բարեբախտաբար, բնակչությունը թշնամաբար չէր տրամադրված. նրա զորքերը զերծ էին մնում թալանից, իսկ նրա հակառակորդները «քիչ ժողովրդական գրավչություն» ունեին։Մ.թ.ա. 49-ի փետրվարին Կեսարը ստացավ համալրում և գրավեց Ասկուլումը, երբ տեղի կայազորը լքեց։

Կորֆինիումի պաշարումը Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի առաջին նշանակալի ռազմական առճակատումն էր։Այն ձեռնարկվեց մ.թ.ա. 49-ի փետրվարին և տեսավ, որ Գայոս Հուլիոս Կեսարի Պոպուլարեսի ուժերը պաշարեցին իտալական Կորֆինիում քաղաքը, որը գտնվում էր օպտիմատների ուժերի կողմից՝ Լուցիուս Դոմիցիուս Ահենոբարբուսի հրամանատարությամբ։Պաշարումը տևեց ընդամենը մեկ շաբաթ, որից հետո պաշտպանները հանձնվեցին Կեսարին։Այս անարյուն հաղթանակը նշանակալի քարոզչական հեղաշրջում էր Կեսարի համար և արագացրեց Իտալիայից գլխավոր Օպտիմատի ուժերի նահանջը՝ ժողովրդականներին թողնելով ողջ թերակղզու արդյունավետ վերահսկողության տակ։Կեսարի մնալը Կորֆինիում տևեց ընդհանուր առմամբ յոթ օր, և նրա հանձնումն ընդունելուց հետո նա անմիջապես կոտրեց ճամբարը և մեկնեց Ապուլիա՝ հետապնդելու Պոմպեյին:Իմանալով Կեսարի հաղթանակի մասին, Պոմպեոսը սկսեց իր բանակը Լյուսերիայից արշավել Կանուսիում, այնուհետև Բրունդիզիում, որտեղ նա կարող էր հետագայում նահանջել՝ անցնելով Ադրիատիկ ծովը դեպի Էպիր:Երբ նա սկսեց իր երթը, Կեսարն իր հետ ուներ վեց լեգեոններ, որոնք անմիջապես ուղարկեցին Ահենոբարբուսի լեգեոնները Կյուրիոյի տակ՝ Սիցիլիան ապահովելու համար։նրանք հետագայում նրա համար կկռվեին Աֆրիկայում:Պոմպեյը շուտով կպաշարվի Բրունդիզիում Կեսարի բանակի կողմից, թեև, չնայած դրան, նրա տարհանումը հաջողությամբ ավարտվեց:

Կեսարի առաջխաղացումը Ադրիատիկ ծովի ափով զարմանալիորեն բարեհամբույր և կարգապահ էր. նրա զինվորները չէին թալանել գյուղերը, ինչպես զինվորները մի քանի տասնամյակ առաջ Սոցիալական պատերազմի ժամանակ։Կեսարը վրեժխնդիր չեղավ իր քաղաքական թշնամիներից, ինչպես դա արել էին Սուլլան և Մարիուսը։Ներողամտության քաղաքականությունը նույնպես խիստ գործնական էր. Կեսարի խաղաղասիրությունը թույլ չտվեց Իտալիայի բնակչությանը շրջվել նրա դեմ:Միևնույն ժամանակ Պոմպեոսը ծրագրում էր փախչել արևելք՝ Հունաստան, որտեղ կարող էր մեծ բանակ հավաքել արևելյան գավառներից:Այդ պատճառով նա փախավ Բրունդիսում (ժամանակակից Բրինդիզի)՝ պահանջելով առևտրական նավերը՝ Ադրիատիկով ճանապարհորդելու համար։Հուլիոս Կեսարը պաշարում է իտալական Բրունդիզիում քաղաքը Ադրիատիկ ծովի ափին, որը գտնվում էր Օպտիմատների ուժերի կողմից Գնեուս Պոմպեյուս Մագնուսի հրամանատարությամբ:Մի շարք կարճ բախումներից հետո, որոնց ընթացքում Կեսարը փորձեց շրջափակել նավահանգիստը, Պոմպեյը լքեց քաղաքը և կարողացավ իր մարդկանց տարհանել Ադրիատիկով դեպի Էպիրոս։Պոմպեոսի նահանջը նշանակում էր, որ Կեսարը լիակատար վերահսկողություն ուներ իտալական թերակղզու վրա, առանց որևէ կերպ հետապնդելու Պոմպեոսի ուժերին արևելքում, նա փոխարենը որոշեց գնալ դեպի արևմուտք՝ դիմակայելու Պոմպեյի կողմից Հիսպանիայում տեղակայված լեգեոններին:Իսպանիա գնալու ճանապարհին Կեսարն օգտվեց առիթից և ինը տարվա ընթացքում առաջին անգամ վերադառնա Հռոմ։Նա ցանկանում էր երևալ որպես Հանրապետության օրինական ներկայացուցիչ, և այդ պատճառով կազմակերպեց, որ Սենատը հանդիպի իր հետ ապրիլի 1-ին քաղաքի սահմաններից դուրս:Հրավիրված էր նաև մեծ հռետոր Ցիցերոնը, որին Կեսարը նամակներ ուղարկեց՝ խնդրելով նրան գալ Հռոմ, բայց Ցիցերոնին չպետք է համոզեն, քանի որ նա վճռել էր չօգտագործել և զգուշանում էր նամակների ավելի ու ավելի չարագուշակ տոնից:

Մարկ Անտոնիուն թողնելով Իտալիայի ղեկավարությանը, Կեսարը ճանապարհ ընկավ դեպի արևմուտք՝ Իսպանիա։Ճանապարհին նա սկսեց պաշարել Մասիլիան, երբ քաղաքը արգելեց նրա մուտքը և անցավ վերոհիշյալ Դոմիտիուս Ահենոբարբուսի հրամանատարությանը:Թողնելով պաշարող ուժը՝ Կեսարը փոքր թիկնապահով և 900 գերմանական օժանդակ հեծելազորով շարունակեց Իսպանիա։Պաշարումը սկսելուց հետո Ահենոբարբուսը ժամանեց Մասիլիա՝ պաշտպանելու այն կեսարյան ուժերի դեմ։Հունիսի վերջին Կեսարի նավերը, թեև դրանք ավելի քիչ հմտորեն կառուցված էին, քան Մասիլիոտների նավերը և նրանց թիվը գերազանցում էր, բայց հաղթեցին դրան հաջորդած ծովային ճակատամարտում։Գայոս Տրեբոնիուսը պաշարումն իրականացրել է պաշարման տարբեր մեքենաների միջոցով՝ ներառյալ պաշարման աշտարակները, պաշարման թեքահարթակը և «տեստուդո-խոյը»:Գայուս Սկրիբոնիուս Կյուրիոն, անզգույշ լինելով սիցիլիական նեղուցները պատշաճ կերպով պահպանելու հարցում, թույլ տվեց Լյուսիուս Նասիդիուսին ավելի շատ նավեր բերել Ահենոբարբուսին:Սեպտեմբերի սկզբին նա երկրորդ ծովային ճակատամարտն անցկացրեց Դեսիմուս Բրուտուսի հետ, բայց պարտված նահանջեց և նավարկեց դեպի Հիսպանիա։Մասիլիայի վերջնական հանձնման ժամանակ Կեսարը ցույց տվեց իր սովորական ներողամտությունը, և Լյուսիոս Ահենոբարբուսը փախավ Թեսալիա միակ նավի մեջ, որը կարողացավ փախչել Populares-ից:Այնուհետև Մասիլիային թույլատրվեց պահպանել անվանական ինքնավարությունը՝ շնորհիվ հին բարեկամության և Հռոմի աջակցության, որոշ տարածքների հետ միասին, մինչդեռ նրա կայսրության մեծ մասը բռնագրավվեց Հուլիոս Կեսարի կողմից:

Կեսարը ժամանեց Իսպանիա մ.թ.ա. հունիսի 49-ին, որտեղ նա կարողացավ գրավել Պիրենեյան անցումները, որոնք պաշտպանում էին Պոմպեացի Լյուսիուս Աֆրանիուսը և Մարկուս Պետրեուսը։Իլերդայում նա ջախջախեց Պոմպեյան բանակին՝ լեգատներ Լուցիուս Աֆրանիուսի և Մարկուս Պետրեուսի գլխավորությամբ։Ի տարբերություն քաղաքացիական պատերազմի շատ այլ մարտերի, սա ավելի շատ մանևրային արշավ էր, քան իրական կռիվ:Իսպանիայում հանրապետական ​​հիմնական բանակի հանձնվելուց հետո Կեսարն այնուհետև արշավեց դեպի Վառոն Հիսպանիա Ուլտերյորում, ով անմիջապես առանց կռվի ենթարկվեց նրան՝ տանելով ևս երկու լեգեոնների հանձնվելը:Դրանից հետո Կեսարը թողեց իր լեգատ Քվինտուս Կասիուս Լոնգինուսին՝ Գայոս Կասիուս Լոնգինուսի եղբորը, Իսպանիայի հրամանատարության տակ՝ չորս լեգեոնների հետ, մասամբ կազմված մարդկանցից, ովքեր հանձնվել էին և գնացել Կեսարիայի ճամբար, և վերադարձավ մնացածների հետ։ նրա բանակը դեպի Մասիլիա և նրա պաշարումը։

Կուրիկտայի պաշարումը ռազմական առճակատում էր, որը տեղի ունեցավ Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի վաղ փուլերում։Տեղի ունենալով մ.թ.ա. 49-ին, այն տեսավ Պոպուլարեսի զգալի ուժեր, որոնց հրամանատարը Գայոս Անտոնիուսն էր, Պաշարված Կուրիկտա կղզում Օպտիմալ նավատորմի կողմից Լյուսիուս Սկրիբոնիուս Լիբոյի և Մարկուս Օկտավիոսի ղեկավարությամբ:Դա անմիջապես հաջորդեց և արդյունք էր Պուբլիուս Կոռնելիուս Դոլաբելլայի կողմից ծովային պարտության, իսկ Անտոնիուսը ի վերջո կապիտուլյացիայի ենթարկվեց երկարատև պաշարման տակ:Այս երկու պարտություններն ամենակարևորներից էին, որ կրել են ժողովրդականները քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։Ճակատամարտը համարվում էր աղետ կեսարական գործի համար:Կարծես թե դա զգալի նշանակություն ուներ Կեսարի համար, ով այն նշում է Կուրիոյի մահվան հետ մեկտեղ որպես քաղաքացիական պատերազմի վատթարագույն ձախողումներից մեկը:Քաղաքացիական պատերազմում Պոպուլարեսի կրած ամենաաղետալի պարտություններից Սվետոնիուսը ներկայացնում է ինչպես Դոլաբելլայի նավատորմի պարտությունը, այնպես էլ Կուրիկտայում լեգեոնների կապիտուլյացիան։

Տաուրոենտոյի ճակատամարտը ծովային ճակատամարտ էր, որը տեղի ունեցավ Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Տաուրոենտոյի ափերի մոտ։Մասիլիայի սահմաններից դուրս հաջող ռազմածովային ճակատամարտից հետո Կեսարյան նավատորմը, որը ղեկավարում էր Դեսիմուս Յունիուս Բրուտուս Ալբինուսը, կրկին բախվեց Մասիլիոտյան նավատորմի և Պոմպեյան օգնության նավատորմի հետ, որը գլխավորում էր Քվինտուս Նասիդիուսը մ.թ.ա. 49 հուլիսի 31-ին:Չնայած նրանց թվաքանակին զգալիորեն գերազանցում էին, Կեսարացիները հաղթեցին, և Մասիլիայի պաշարումը կարողացավ շարունակել տանելով քաղաքի վերջնական հանձնմանը:Ծովային հաղթանակը Տաուրոենտոյում նշանակում էր, որ Մասիլիայի պաշարումը կարող էր շարունակվել ծովային շրջափակմամբ։Նասիդիուսը որոշեց, որ հաշվի առնելով Մասիլիոյի նավատորմի վիճակը, խելամիտ կլինի իր աջակցությունը ցույց տալ Պոմպեոսի ուժերին Հիսպանիա Ցիտերիորում, այլ ոչ թե շարունակել աջակցել Գալիայում գործողություններին:Մասիլիա քաղաքը սարսափեց՝ իմանալով իրենց նավատորմի ոչնչացման մասին, բայց, այնուամենայնիվ, պատրաստվեց ևս շատ ամիսների շրջափակման մեջ:Պարտությունից անմիջապես հետո Ահենոբարբուսը փախավ Մասիլիայից և կարողացավ փախչել գերությունից կատաղի փոթորկի քողի տակ:

Ուտիկայի ճակատամարտը (մ.թ.ա. 49) Կեսարի քաղաքացիական պատերազմում տեղի ունեցավ Հուլիոս Կեսարի զորավար Գայուս Սկրիբոնիուս Կուրիոյի և Պոմպեացի լեգեոներների միջև, որոնց հրամանատարն էր Պուբլիոս Ատիուս Վարուսը, որոնց աջակցում էր Նումիդիայի թագավոր Ջուբա I-ը:Կյուրիոն հաղթեց Պոմպեացիներին և Նումիդացիներին և Վարուսին քշեց ետ Ուտիկա քաղաք։Ճակատամարտի խառնաշփոթի ժամանակ Կյուրիոյին կոչ արեցին գրավել քաղաքը, նախքան Վարուսը կվերախմբավորվեր, բայց նա զսպեց իրեն, քանի որ ձեռքի տակ չուներ քաղաքը գրոհելու համար:Այնուամենայնիվ, հաջորդ օրը նա սկսեց ստեղծել Utica-ի հակասություն՝ քաղաքը սովամահեցնելու և ենթարկվելու մտադրությամբ:Վարուսին մոտեցան քաղաքի առաջատար քաղաքացիները, որոնք աղաչում էին նրան հանձնվել և քաղաքը խնայել պաշարման սարսափներից։Վարուսը, սակայն, նոր էր իմացել, որ Ջուբան թագավորը մեծ ուժերով ճանապարհին է, և այնպես հանգստացրեց նրանց, որ Ջուբայի օգնությամբ Կյուրիոն շուտով կպարտվի։Կյուրիոն լսեց նմանատիպ հաղորդումներ և լքեց պաշարումը և ճանապարհ ընկավ դեպի Կաստրա Կորնելիա:Utica-ից ստացված կեղծ հաղորդումները Ջուբայի ուժի մասին ստիպեցին նրան թողնել իր պահակությունը, ինչը հանգեցրեց Բագրադաս գետի ճակատամարտին:

Մի շարք բախումների ժամանակ Վարուսի նումիդյան դաշնակիցներին գերազանցելուց հետո նա Ուտիկայի ճակատամարտում հաղթեց Վարուսին, ով փախավ Ուտիկա քաղաք։Ճակատամարտի շփոթության մեջ Կյուրիոյին կոչ արեցին գրավել քաղաքը, նախքան Վարուսը կվերախմբավորվեր, բայց նա զսպեց իրեն, քանի որ ձեռքի տակ չուներ քաղաքի վրա հարձակում գործելու համար:Այնուամենայնիվ, հաջորդ օրը նա սկսեց ստեղծել Utica-ի հակասություն՝ քաղաքը սովամահեցնելու և ենթարկվելու մտադրությամբ:Վարուսին մոտեցան քաղաքի առաջատար քաղաքացիները, որոնք աղաչում էին նրան հանձնվել և քաղաքը խնայել պաշարման սարսափներից։Վարուսը, սակայն, նոր էր իմացել, որ Ջուբան թագավորը մեծ ուժերով ճանապարհին է, և այնպես հանգստացրեց նրանց, որ Ջուբայի օգնությամբ Կյուրիոն շուտով կպարտվի։Կյուրիոն, լսելով նաև, որ Ջուբայի բանակը Ուտիկայից 23 մղոնից էլ քիչ հեռու է, թողեց պաշարումը և ճանապարհ ընկավ դեպի Կաստրա Կոռնելիայի իր բազան:Գայոս Սկրիբոնիուս Կուրիոն վճռականորեն պարտություն կրեց Պոմպեացիներից Ատիուս Վարուսի և Նումիդիայի թագավոր Ջուբա I-ի օրոք։Կյուրիոյի լեգատներից մեկը՝ Գնեուս Դոմիտիուսը, մի բուռ մարդկանց հետ հեծավ Կյուրիոյի մոտ և հորդորեց նրան փախչել և վերադառնալ ճամբար։Կյուրիոն հարցրեց, թե ինչպես կարող է Կեսարի դեմքին նայել այն բանից հետո, երբ նա կորցրեց իր բանակը, և շրջվելով դեպի մոտեցող նումիդացիներին, կռվեց այնքան ժամանակ, մինչև նա սպանվեց:Միայն մի քանի զինվորների հաջողվեց փրկվել հաջորդող արյունահեղությունից, մինչդեռ երեք հարյուր հեծելազորը, որը չհետևեց Կյուրիոյին մարտի մեջ, վերադարձավ Կաստրա Կորնելիայի ճամբար՝ բերելով վատ լուրը:

Վերադառնալով Հռոմ մ.թ.ա. 49-ի դեկտեմբերին՝ Կեսարը թողեց Կվինտուս Կասիուս Լոնգինուսին Իսպանիայի հրամանատարության տակ և պրետոր Մարկուս Էմիլիուս Լեպիդուսին նրան դիկտատոր նշանակեց։Որպես դիկտատոր՝ նա անցկացրեց մ.թ.ա. 48-ի հյուպատոսության ընտրությունները, նախքան բռնապետական ​​լիազորությունները օգտագործելը մ.թ.ա. 52-ին Պոմպեոսի դատարանների կողմից դատապարտվածներին աքսորից հետ կանչող օրենքներ ընդունելու համար, բացառությամբ Տիտոս Աննիուս Միլոյի և վերականգնելու Սուլլանի զոհերի երեխաների քաղաքական իրավունքները։ արգելքները։Բռնապետության պահպանումը միակ միջոցն էր՝ խուսափելու իր իմպերիումից, լեգեոններից, պրովինցիաներից և հաղթական իրավունքից խուսափելու համար, երբ գտնվում էր պոմերիումում:Ընտրելով նույն ընտրությունները, որոնք նա անցկացրեց, նա շահեց երկրորդ ժամկետը որպես հյուպատոս Պուբլիուս Սերվիլիուս Վատիա Իսաուրիկոսի հետ որպես իր գործընկեր:Նա տասնմեկ օր հետո հրաժարական տվեց բռնապետությունից։Այնուհետև Կեսարը վերսկսեց իր հետապնդումը Պոմպեոսի նկատմամբ Ադրիատիկ ծովով:

Մ.թ.ա. 48-ի հունվարի 4-ին Կեսարը յոթ լեգեոններ տեղափոխեց, որոնք, ամենայն հավանականությամբ, կիսաուժից ցածր էին, մի փոքր նավատորմի վրա, որը նա հավաքեց և անցավ Ադրիատիկ ծովը:Կեսարի հակառակորդը մ.թ.ա. 59-ի հյուպատոսության մեջ՝ Մարկուս Կալպուրնիուս Բիբուլուսը, պատասխանատու էր Պոմպեացիների համար Ադրիատիկի պաշտպանությունը. Կեսարի նավարկության որոշումը, սակայն, զարմացրեց Բիբուլոսի նավատորմը:Կեսարը վայրէջք կատարեց Պաելեստեում, Էպիրոսի ափին, առանց հակառակության կամ արգելքի:Այնուամենայնիվ, վայրէջքի մասին լուրը տարածվեց, և Բիբուլուսի նավատորմը արագորեն մոբիլիզացվեց՝ կանխելու հետագա նավերի անցումը, ինչը Կեսարին կանգնեցրեց զգալի թվային անբարենպաստության մեջ:Կեսարի վայրէջքից հետո նա գիշերային երթի մեկնեց Օրիկում քաղաքի դեմ։Նրա բանակը ստիպեց քաղաքը հանձնել առանց կռվի.այնտեղ ղեկավարող Պոմպեացի լեգատը` Լյուսիուս Մանլիուս Տորկուտուսը, քաղաքաբնակները ստիպեցին թողնել իր պաշտոնը:Բիբուլոսի շրջափակումը նշանակում էր, որ Կեսարը չէր կարողանում ուտելիք խնդրել Իտալիայից.և չնայած օրացույցը նշում էր հունվարը, սեզոնը ուշ աշուն էր, ինչը նշանակում է, որ Կեսարը պետք է շատ ամիսներ սպասեր անասնակեր փնտրելու համար:Մինչ որոշ հացահատիկային նավեր ներկա էին Օրիկումում, նրանք փախան նախքան Կեսարի զորքերը կհասցնեին գրավել նրանց:Այնուհետև նա շարժվեց դեպի Ապոլոնիա և ստիպեց նրան հանձնվել, նախքան ճամբարից դուրս գալը հարձակվելու Պոմպեոսի հիմնական մատակարարման կենտրոնի վրա Դիրրախումում:Պոմպեոսի հետախուզությունը կարողացավ նկատել Կեսարի շարժումը դեպի Դիրխիում և ծեծի ենթարկել նրան մինչև կենսական մատակարարման կենտրոն:Պոմպեոսի զգալի ուժերով նրա դեմ հավաքված Կեսարը հեռացավ դեպի իր արդեն գրավված բնակավայրերը։Կեսարը կոչ արեց Մարկ Անտոնիոսի ղեկավարությամբ ուժեր հավաքել՝ Ադրիատիկով անցնելու համար՝ իրեն աջակցելու համար, սակայն Բիբուլոսի մոբիլիզացված նավատորմի կողմից նրանց արգելվեց.Հուսահատության մեջ Կեսարը փորձեց տարանցիկ ճանապարհով Էպիրոսից վերադառնալ Իտալիա, բայց ձմեռային փոթորիկի պատճառով նրան ստիպեց վերադառնալ:Միևնույն ժամանակ, Պոմպեոսի զորքերը հետապնդում էին Կեսարի լեգեոններին սովամահ անելու ռազմավարությունը:Այնուամենայնիվ, Անտոնին կարողացավ ստիպել անցնել այն ժամանակ, երբ Բիբուլոսը մահացավ՝ ապրիլի 10-ին ժամանելով Էպիրոս՝ չորս լրացուցիչ լեգեոններով։Անտոնիին բախտ է վիճակվել նվազագույն կորուստներով փախչել Պոմպեյան նավատորմից.Պոմպեոսը չկարողացավ կանխել Անտոնիոսի ուժեղացումը Կեսարի հետ միանալուց:

Կեսարը փորձեց գրավել Dyrrachium-ի կենսական նշանակություն ունեցող պոմպեյան լոգիստիկ հանգույցը, բայց անհաջող էր այն բանից հետո, երբ Պոմպեյը գրավեց այն և շրջակա բարձունքները:Ի պատասխան՝ Կեսարը պաշարեց Պոմպեոսի ճամբարը և կառուցեց դրա շրջանցումը, մինչև ամիսներ տեւած բախումներից հետո Պոմպեյը կարողացավ ճեղքել Կեսարի ամրացված գծերը՝ ստիպելով Կեսարին ռազմավարական նահանջ կատարել դեպի Թեսալիա։Ավելի լայն իմաստով Պոմպեացիները ցնծում էին հաղթանակից՝ քաղաքացիական պատերազմում առաջին անգամն էր, որ Կեսարը կրում էր ոչ աննշան պարտություն։Դոմիտիուս Ահենոբարբուսի նման մարդիկ Պոմպեոսին հորդորեցին Կեսարին բերել վճռական ճակատամարտի և ջախջախել նրան։մյուսները կոչ արեցին վերադառնալ Հռոմ և Իտալիա՝ մայրաքաղաքը վերագրավելու համար:Պոմպեոսը հաստատակամ մնաց՝ հավատալով, որ կատաղի ճակատամարտի գնալը և՛ անխոհեմ էր, և՛ անհարկի, որոշելով ռազմավարական համբերություն՝ սպասել Սիրիայից զորքերին և օգտագործել Կեսարի թույլ մատակարարման գծերը:Հաղթանակի ցնծությունը վերածվեց չափից ավելի վստահության և փոխադարձ կասկածի, որը զգալի ճնշում գործադրեց Պոմպեոսի վրա՝ հրահրել վերջնական հանդիպում թշնամու հետ։Սկսելով չափից շատ վստահել իր ուժերին և չափազանց ինքնավստահ սպաների ազդեցության տակ, նախընտրեց Կեսարին ներգրավել Թեսալիայում՝ Սիրիայից զորացնելուց անմիջապես հետո:

Գոմֆիի պաշարումը կարճատև ռազմական առճակատում էր Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։Դիրրախիումի ճակատամարտում պարտությունից հետո Գայոս Հուլիոս Կեսարի մարդիկ պաշարեցին Թեսաղիայի Գոմֆի քաղաքը։Քաղաքը մի քանի ժամում ընկավ, և Կեսարի մարդկանց թույլ տվեցին կողոպտել Գոմֆին։

Փարսալոսի ճակատամարտը Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի վճռորոշ ճակատամարտն էր, որը տեղի ունեցավ մ.թ.ա. 48-ի օգոստոսի 9-ին Կենտրոնական Հունաստանի Փարսալոսի մոտ։Հուլիոս Կեսարը և նրա դաշնակիցները կազմավորվեցին Հռոմեական Հանրապետության բանակի դեմ՝ Պոմպեոսի հրամանատարությամբ։Պոմպեոսն ուներ հռոմեացի սենատորների մեծամասնության աջակցությունը, և նրա բանակը զգալիորեն գերազանցում էր կեսարյան լեգեոնների վետերաններին:Իր սպաների ճնշման տակ Պոմպեյը դժկամությամբ ներքաշվեց ճակատամարտում և ճնշող պարտություն կրեց։Պոմպեոսը, հուսահատվելով պարտությունից, իր խորհրդականների հետ փախավ արտասահմանից դեպի Միթիլիա, որտեղից էլ Կիլիկիա, որտեղ նա անցկացրեց պատերազմի խորհուրդը.Միևնույն ժամանակ, Կատոն և Դիրրախիումի կողմնակիցները փորձեցին նախ հրամանատարությունը հանձնել Մարկուս Տուլիուս Ցիցերոնին, որը հրաժարվեց՝ փոխարենը որոշելով վերադառնալ Իտալիա:Այնուհետև նրանք նորից հավաքվեցին Կորկիրայում և այնտեղից գնացին Լիբիա:Մյուսները, այդ թվում՝ Մարկուս Յունիուս Բրուտուսը, ներողություն խնդրեցին Կեսարից՝ ճահճային տարածքներով ճամփորդելով Լարիսա, որտեղ այնուհետև Կեսարը ողորմությամբ ընդունեց իր ճամբարում:Պոմպեոսի ռազմական խորհուրդը որոշեց փախչելԵգիպտոս , որը նախորդ տարի նրան ռազմական օգնություն էր տրամադրել:Ճակատամարտից հետո Կեսարը գրավեց Պոմպեոսի ճամբարը և այրեց Պոմպեոսի նամակագրությունը։Ապա հայտարարեց, որ կների բոլոր նրանց, ովքեր ողորմություն են խնդրում։Պոմպեյան ռազմածովային ուժերը Ադրիատիկում և Իտալիայում հիմնականում նահանջեցին կամ հանձնվեցին։

Ըստ Կեսարի՝ Պոմպեոսը Միթիլենից գնացել է Կիլիկիա և Կիպրոս։Նա գումար վերցրեց հարկահավաքներից, պարտքով գումար վերցրեց զինվորներ վարձելու համար և զինեց 2000 մարդու։Նա նստեց նավ, որտեղ շատ բրոնզե մետաղադրամներ կան:Պոմպեոսը Կիպրոսից նավարկեց ռազմանավերով և առևտրական նավերով։Նա լսեց, որ Պտղոմեոսը բանակով գտնվում է Պելուսումում և պատերազմում է իր քրոջ՝ Կլեոպատրա VII-ի հետ, որին ինքը գահընկեց է արել։Հակառակորդ ուժերի ճամբարները մոտ էին, ուստի Պոմպեոսը սուրհանդակ ուղարկեց՝ հայտնելու իր ժամանումը Պտղոմեոսին և խնդրելու նրա օգնությունը։Պոտեյնոս ներքինին, որը տղայի թագավորի ռեգենտն էր, խորհրդակցություն անցկացրեց թագավորի դաստիարակ Թեոդոտոս Քիոսացու և բանակի ղեկավար Աքիլլասի հետ, ի թիվս այլոց:Ըստ Պլուտարքոսի՝ ոմանք խորհուրդ էին տալիս Պոմպեոսին քշել, իսկ մյուսները՝ ողջունել նրան։Թեոդոտոսը պնդում էր, որ ոչ մի տարբերակ անվտանգ չէ. եթե ողջունեն, Պոմպեոսը կդառնա տեր, իսկ Կեսարը՝ թշնամի, մինչդեռ, եթե երես տա, Պոմպեոսը կմեղադրիեգիպտացիներին ՝ իրեն մերժելու համար, իսկ Կեսարին՝ ստիպելու նրան շարունակել իր հետապնդումը:Փոխարենը, Պոմպեյին սպանելը կվերացնի վախը նրա հանդեպ և կուրախացնի Կեսարին։Սեպտեմբերի 28-ին Աքիլասը ձկնորսական նավով գնաց Պոմպեոսի նավը Լյուսիուս Սեպտիմիուսի հետ, որը ժամանակին Պոմպեոսի սպաներից մեկն էր, և երրորդ մարդասպան Սավիուսի հետ միասին։Նավի վրա ընկերասիրության բացակայությունը ստիպեց Պոմպեոսին ասել Սեպտիմիուսին, որ ինքը հին ընկեր է, վերջինս պարզապես գլխով արեց։Նա սուր խրեց Պոմպեոսի մեջ, իսկ հետո Աքիլասը և Սավիոսը դաշույններով խոցեցին նրան։Պոմպեոսի գլուխը կտրեցին, իսկ անզգայացած մարմինը նետեցին ծովը։Երբ մի քանի օր անց Կեսարը եկավ Եգիպտոս, նա սարսափեց։Նա շրջվեց՝ զզվելով Պոմպեոսի գլուխը բերած մարդուց։Երբ Կեսարին տվեցին Պոմպեոսի կնիքի մատանին, նա լաց եղավ: Թեոդոտոսը թողեց Եգիպտոսը և փրկվեց Կեսարի վրեժից:Պոմպեոսի աճյունը տեղափոխվեց Կորնելիա, ով նրանց թաղեց իր Ալբան վիլլայում:

Մ.թ.ա. 48-ի հոկտեմբերին ժամանելով Ալեքսանդրիա և սկզբում փորձելով բռնել Պոմպեոսին՝ քաղաքացիական պատերազմի իր թշնամուն, Կեսարը պարզեց, որ Պոմպեյը սպանվել է Պտղոմեոս XIII-ի մարդկանց կողմից։Կեսարի ֆինանսական պահանջներն ու մեծամտությունը այնուհետև կոնֆլիկտի պատճառ դարձան, որը նրան պաշարման ենթարկեց Ալեքսանդրիայի պալատական ​​թաղամասում:Միայն հռոմեական հաճախորդ պետության արտաքին միջամտությունից հետո Կեսարի ուժերը ազատվեցին:Նեղոսի ճակատամարտում Կեսարի հաղթանակից և Պտղոմեոս XIII-ի մահից հետո Կեսարը իր սիրուհուն՝ Կլեոպատրային նշանակեցԵգիպտոսի թագուհի, իսկ նրա կրտսեր եղբորը՝ որպես համամիապետ։

Ալեքսանդրիայի պաշարումը բախումների և մարտերի շարք էր, որոնք տեղի ունեցան Հուլիոս Կեսարի, Կլեոպատրա VII-ի, Արսինոե IV-ի և Պտղոմեոս XIII-ի զորքերի միջև՝ մ.թ.ա. 48-ից 47 թվականներին։Այդ ընթացքում Կեսարը քաղաքացիական պատերազմի մեջ էր մնացյալ հանրապետական ​​ուժերի դեմ։Պաշարումը վերացրել են Սիրիայից ժամանած օգնության ուժերը։Այդ ուժերի՝ Նեղոսի դելտան անցնելու դեմ պայքարից հետո Պտղոմեոս XIII-ը և Արսինոյի ուժերը պարտություն կրեցին։

Փարսալոսում Պոմպեոսին և օպտիմներին հաղթելուց հետո Հուլիոս Կեսարը հետապնդեց իր հակառակորդներին Փոքր Ասիա, այնուհետևԵգիպտոս ։Ասիայի հռոմեական նահանգում նա թողեց Կալվինուսին հրամանատարության տակ մի բանակով, որը ներառում էր 36-րդ լեգեոնը, որը հիմնականում կազմված էր Պոմպեոսի ցրված լեգեոնների վետերաններից:Երբ Կեսարը զբաղված էր Եգիպտոսում և Հռոմեական Հանրապետությունում քաղաքացիական պատերազմի մեջ, Ֆարնակեսը հնարավորություն տեսավ ընդլայնելու իր Բոսֆորի թագավորությունը իր հոր հին Պոնտական ​​կայսրության մեջ:48 թվականին նա ներխուժեց Կապադովկիա, Բիթանիա և Հայաստան Փարվա։Կալվինոսը իր բանակը բերեց Նիկոպոլիսից յոթ մղոն հեռավորության վրա և, խուսափելով Ֆարնակեսի որոգայթից, տեղակայեց իր բանակը:Այժմ Ֆարնակեսը հեռացավ քաղաք և սպասում էր հռոմեական հետագա առաջխաղացմանը:Կալվինոսը իր բանակը մոտեցրեց Նիկոպոլիսին և կառուցեց մեկ այլ ճամբար։Ֆարնաքեսը բռնեց Կեսարի մի քանի սուրհանդակների, ովքեր օգնություն էին խնդրում Կալվինոսից:Նա ազատ արձակեց նրանց՝ հուսալով, որ այդ հաղորդագրությունը կստիպի հռոմեացիներին կա՛մ հետ քաշվել, կա՛մ անբարենպաստ ճակատամարտի գնալ:Կալվինուսը հրամայեց իր մարդկանց հարձակվել, և նրա գծերը առաջ շարժվեցին թշնամու վրա:36-րդը ջախջախեց իր հակառակորդներին և խրամատով սկսեց գրոհել պոնտական ​​կենտրոնը։Ի դժբախտություն Կալվինուսի, սրանք նրա բանակի միակ զինվորներն էին, ովքեր հաջողություն ունեցան:Նրա ձախ կողմից վերջերս հավաքագրված զորքերը հակագրոհից հետո կոտրվեցին և փախան:Թեև 36-րդ լեգեոնը փախավ թեթև կորուստներով՝ ընդամենը 250 զոհով, Կալվինուսը կորցրել էր իր բանակի գրեթե երկու երրորդը մինչև լիովին անջատվելը:

Եգիպտացիները ճամբար էին դրել Նեղոսի երկայնքով ամուր դիրքերում, և նրանց ուղեկցում էր նավատորմը։Կեսարը ժամանեց կարճ ժամանակ անց, մինչ Պտղոմեոսը կարող էր հարձակվել Միտրիդատի բանակի վրա։Կեսարն ու Միտրիդատը հանդիպեցին Պտղոմեոսի դիրքից 7 մղոն հեռավորության վրա։Եգիպտական ​​ճամբար հասնելու համար նրանք պետք է անցնեին փոքրիկ գետով։Պտղոմեոսը հեծելազորի և թեթև հետևակի ջոկատ ուղարկեց՝ նրանց գետն անցնելու համար։Ի դժբախտություն եգիպտացիների, Կեսարն ուղարկել էր իր գալլական և գերմանական հեծելազորը, որպեսզի գետը անցնի հիմնական բանակից առաջ:Նրանք անցել էին աննկատ։Երբ Կեսարը եկավ, նա իր մարդկանց հրամայեց ժամանակավոր կամուրջներ կառուցել գետի վրայով և հրամայեց իր բանակին հսկել եգիպտացիներին:Ինչպես նրանք արեցին, գալլական և գերմանական ուժերը հայտնվեցին և նետվեցին եգիպտական ​​թեւ և թիկունք:Եգիպտացիները կոտրվեցին և փախան Պտղոմեոսի ճամբար, շատերը փախան նավով:Եգիպտոսն այժմ գտնվում էր Կեսարի ձեռքում, ով այնուհետև վերացրեց Ալեքսանդրիայի պաշարումը և գահին դրեց Կլեոպատրային որպես իր եղբայրներից մեկ այլ՝ տասներկուամյա Պտղոմեոս XIV-ի հետ կառավարիչ։Այնուհետև Կեսարը անսովոր կերպով մնաց Եգիպտոսում մինչև ապրիլ՝ վայելելով մոտ երկու ամիս կապը երիտասարդ թագուհու հետ, նախքան մեկնելը վերսկսելու իր քաղաքացիական պատերազմը:Ասիայում ճգնաժամի մասին լուրերը Կեսարին համոզեցին հեռանալ Եգիպտոսից մ.թ.ա. 47-ի կեսերին, այդ ժամանակ աղբյուրները ենթադրում են, որ Կլեոպատրան արդեն հղի էր։Նա թողեց երեք լեգեոններ իր ազատներից մեկի որդու հրամանատարությամբ՝ ապահովելու Կլեոպատրայի իշխանությունը։Կլեոպատրան, ամենայն հավանականությամբ, հունիսի վերջին ծնեց երեխա, որին նա անվանեց «Պտղոմեոս Կեսար», իսկ Ալեքսանդրացիները՝ «Կեսարիոն»:Կեսարը կարծում էր, որ երեխան իրենն է, քանի որ թույլ է տվել օգտագործել անունը։

Նեղոսի ճակատամարտում Պտղոմեոսյան զորքերի պարտությունից հետո Կեսարը թողեցԵգիպտոսը և ճանապարհորդեց Ասորիքով, Կիլիկիայում և Կապադովկիայում՝ կռվելու Միտրիդատ VI-ի որդի Ֆառնակեսի հետ։Ֆառնակեսի բանակը իջավ երկու բանակները բաժանող հովիտը։Կեսարը շփոթված էր այս քայլից, քանի որ դա նշանակում էր, որ նրա հակառակորդները ստիպված էին պայքարել ծանր ճակատամարտում:Ֆարնակեսի մարդիկ բարձրացան ձորից և ներգրավվեցին Կեսարի լեգեոներների բարակ շարքին:Կեսարը հիշեց իր մնացած մարդկանց ճամբարը կառուցելուց և հապճեպ նրանց հանեց մարտի։Մինչդեռ Փարնակեսի կառքերը ճեղքեցին պաշտպանական բարակ գիծը, սակայն Կեսարի մարտական ​​գծից հանդիպեցին հրթիռների կարկուտին (պիլա, հռոմեական նիզակ նետող) և ստիպված եղան նահանջել։Կեսարը անցավ հակահարձակման և պոնտական ​​բանակը հետ մղեց բլուրից ցած, որտեղ այն ամբողջովին ջախջախվեց։Այնուհետև Կեսարը ներխուժեց և գրավեց Ֆարնակեսի ճամբարը՝ ավարտին հասցնելով իր հաղթանակը:Դա վճռորոշ կետ էր Կեսարի զինվորական կարիերայում. նրա հինգժամյա արշավը Ֆարնակեսի դեմ ակնհայտորեն այնքան արագ և ամբողջական էր, որ, ըստ Պլուտարքոսի (գրել է ճակատամարտից մոտ 150 տարի անց) նա հիշատակել է այն այժմ հայտնի լատիներեն բառերով, որոնք, ըստ տեղեկությունների, գրվել են Ամանտիոսին: Հռոմում Veni, vidi, vici («Եկա, տեսա, նվաճեցի»):Սվետոնիուսը ասում է, որ նույն երեք բառերը ընդգծված դրսևորվեցին Զելայում հաղթանակի համար:Ֆարնաքեսը փախել է Զելայից՝ սկզբում փախչելով Սինոպա, այնուհետև վերադառնալով Բոսպորի թագավորություն։Նա սկսեց հավաքագրել ևս մեկ բանակ, բայց շուտով պարտվեց և սպանվեց իր փեսայի՝ Ասանդերի կողմից՝ իր նախկին կառավարիչներից մեկը, ով ապստամբել էր Նիկոպոլիսի ճակատամարտից հետո։Կեսարը Միտրիդատ Պերգամացուն դարձրեց Բոսփորի թագավորության նոր թագավոր՝ ի նշան Եգիպտոսի արշավանքի ժամանակ նրա օգնության։

Կեսարը հրամայեց իր մարդկանց հավաքվել Սիցիլիայի Լիլիբեյում դեկտեմբերի վերջին:Նա այս գավազանին դրեց Scipio ընտանիքի անչափահաս անդամին` մեկ Scipio Salvito կամ Salutio, այն առասպելի պատճառով, որ ոչ մի Սկիպիոն չի կարող հաղթել Աֆրիկայում:Նա այնտեղ հավաքեց վեց լեգեոններ և մ.թ.ա. 47 դեկտեմբերի 25-ին մեկնեց Աֆրիկա։Տարանցումը խաթարվել է փոթորիկի և ուժեղ քամիների պատճառով.միայն մոտ 3500 լեգեոներ և 150 հեծելազոր իջավ նրա հետ թշնամու Հադրումենտում նավահանգստի մոտ։Ապոկրիֆալ կերպով, վայրէջք կատարելիս Կեսարն ընկավ լողափ, բայց կարողացավ հաջողությամբ ծիծաղել վատ նախանշանից, երբ նա վերցրեց երկու բուռ ավազ՝ հայտարարելով «Ես քեզ եմ բռնել, Աֆրիկա»:

Կարտեյայի ճակատամարտը փոքր ռազմածովային ճակատամարտ էր Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի վերջին փուլերում, որոնք հաղթեցին Կեսարիացիների կողմից Կեսարի լեգենդ Գայոս Դիդիուսի գլխավորությամբ՝ ընդդեմ Պոմպեացիների՝ Պուբլիոս Ատիուս Վարուսի գլխավորությամբ։Այնուհետև Վարուսը կմիանա մնացած պոմպեացիների հետ Մունդայում՝ հանդիպելու Կեսարին:Չնայած կատաղի դիմադրության, Պոմպեացիները պարտվեցին Կեսարից, և Լաբիենուսը և Վարուսը սպանվեցին:

Տիտոս Լաբիենուսը ղեկավարում էր Օպտիմալ ուժը և իր 8000 նումիդյան հեծելազորը և 1600 գալլական և գերմանական հեծելազորը տեղակայեց հեծելազորի համար անսովոր մոտ և խիտ կազմավորումներում:Տեղակայումը կատարեց Կեսարին մոլորեցնելու իր նպատակը, որը կարծում էր, որ նրանք սերտ հետևակ են:Հետևաբար, Կեսարը իր բանակը տեղակայեց մեկ երկարաձգված գծում, որպեսզի կանխի շրջափակումը, իր փոքր ուժերով՝ 150 նետաձիգ առջևում և 400 հեծելազոր՝ թեւերին:Զարմանալի քայլով Լաբիենուսն այնուհետև երկարացրեց իր հեծելազորը երկու թեւերում՝ պարուրելու Կեսարին՝ կենտրոնում բերելով իր նումիդյան թեթև հետևակայինները:Նումիդյան թեթև հետևակը և հեծելազորը սկսեցին նիզակներով ու նետերով կրել կեսարյան լեգեոներներին:Սա շատ արդյունավետ էր, քանի որ լեգեոներները չկարողացան հակահարված տալ:Նումիդացիները պարզապես հետ կկանգնեին անվտանգ հեռավորության վրա և կշարունակեին հրթիռներ արձակել:Նումիդյան հեծելազորը ջախջախեց Կեսարի հեծելազորին և հաջողվեց շրջապատել նրա լեգեոններին, որոնք նորից տեղակայվեցին շրջանի մեջ՝ դիմակայելու բոլոր կողմերից հարձակումներին:Նումիդյան թեթև հետևակը հրթիռներով ռմբակոծել է լեգեոներներին։Կեսարի լեգեոներները ի պատասխան թշնամու վրա նետեցին իրենց պիլան, բայց անարդյունավետ:Նյարդային հռոմեացի զինվորները հավաքվեցին միասին՝ իրենց ավելի դյուրին թիրախ դարձնելով Նումիդյան հրթիռների համար:Տիտոս Լաբիենուսը բարձրացավ Կեսարի զորքերի առաջին շարքը՝ մոտենալով թշնամու զորքերին հեգնելու համար։Տասներորդ լեգեոնի վետերանը մոտեցավ Լաբիենուսին, ով ճանաչեց նրան։Վետերանն ​​իր պիլմը նետեց Լաբիենուսի ձիու վրա՝ սպանելով այն։«Դա ձեզ կսովորեցնի Լաբիենուս, որ տասներորդի զինվորը հարձակվում է ձեզ վրա», - մռնչաց վետերանը ՝ ամաչեցնելով Լաբիենուսին սեփական մարդկանց առաջ:Այնուամենայնիվ, որոշ տղամարդիկ սկսեցին խուճապի մատնվել:Ջրատարը փորձեց փախչել, բայց Կեսարը բռնեց տղամարդուն, պտտեց նրան և բղավեց «թշնամին այնտեղ է»:Կեսարը հրամայեց հնարավորինս երկարացնել մարտական ​​գիծը, և յուրաքանչյուր երկրորդ խումբը շրջվի, այնպես որ ստանդարտները պետք է դեմ առնեն հռոմեացիների թիկունքում գտնվող Նումիդյան հեծելազորին, իսկ մյուս խմբավորումները՝ Նումիդյան թեթև հետևակայիններին՝ առջև:Լեգեոներները հարձակվեցին և նետեցին իրենց պիլան՝ ցրելով Optimates-ի հետևակը և հեծելազորը։Նրանք կարճ հեռավորության վրա հետապնդեցին իրենց թշնամուն և սկսեցին հետ գնալ դեպի ճամբար։Այնուամենայնիվ, Մարկուս Պետրեուսը և Գնեուս Կալպուրնիուս Պիզոն հայտնվեցին 1600 նումիդյան հեծելազորով և մեծ թվով թեթև հետևակով, ովքեր հետապնդում էին Կեսարի լեգեոներներին, երբ նրանք նահանջում էին:Կեսարը վերաբաշխեց իր բանակը մարտական ​​գործողությունների համար և անցավ հակահարձակման, որը Օպտիմեյթսի ուժերին հետ մղեց բարձրադիր վայրերում:Այս պահին Պետրեուսը վիրավորվեց:Լիովին հյուծված՝ երկու բանակներն էլ հետ քաշվեցին իրենց ճամբարները։

Օպտիմատների ուժերը՝ Կվինտուս Կեսիլիուս Մետելլուս Սկիպիոնի գլխավորությամբ, վճռականորեն ջախջախվեցին Հուլիոս Կեսարին հավատարիմ վետերան ուժերի կողմից։Շուտով դրան հաջորդեցին Սկիպիոնի և նրա դաշնակից Կատոն Կրտսերի, Նումիդյան թագավոր Ջուբայի, նրա հռոմեացի հասակակից Մարկուս Պետրեուսի ինքնասպանությունները և Ցիցերոնի և մյուսների հանձնումը, ովքեր ընդունեցին Կեսարի ներումը։Ճակատամարտը նախորդեց Աֆրիկայում խաղաղությանը. Կեսարը դուրս եկավ և նույն թվականի հուլիսի 25-ին վերադարձավ Հռոմ:Սակայն Կեսարի հակադրությունը դեռ չի կատարվել.Տիտուս Լաբիենուսը, Պոմպեոսի որդիները, Վարուսը և մի քանի ուրիշներ կարողացան հավաքել ևս մեկ բանակ Բաետիկայում՝ Հիսպանիա Ուլտերիորում։Քաղաքացիական պատերազմը չավարտվեց, և շուտով կհետևեր Մունդայի ճակատամարտը:Թափսուսի ճակատամարտը, ընդհանուր առմամբ, համարվում է Արևմուտքում պատերազմական փղերի վերջին լայնածավալ օգտագործումը:

Կեսարի՝ Հռոմ վերադառնալուց հետո, նա չորս հաղթանակ տոնեց՝ Գալիայի,Եգիպտոսի , Ասիայի և Աֆրիկայի նկատմամբ։Կեսարը, սակայն, մ.թ.ա. 46-ի նոյեմբերին մեկնեց Իսպանիա՝ այնտեղ ճնշելու ընդդիմությանը։Կվինտուս Կասիուս Լոնգինուսի նշանակումը Իսպանիայում իր առաջին արշավից հետո հանգեցրեց ապստամբության. Կասիուսի «ագահությունը և... տհաճ խառնվածքը» հանգեցրեց նրան, որ շատ գավառականներ և զորքեր հայտարարեցին Պոմպեյան գործին բացահայտ հեռացում, մասամբ համախմբված Պոմպեյի որդիների և Գնաեուսի կողմից: Սեքստուս.Այնտեղի պոմպեացիներին միացան Թափսուսից այլ փախստականներ, այդ թվում՝ Լաբիենուսը։Թերակղզուց վատ լուր ստանալուց հետո նա հեռացավ մեկ փորձառու լեգեոնի հետ, քանի որ իր վետերաններից շատերը դուրս էին գրվել, և Իտալիան դրեց իր նոր մագիստր էկվիտում Լեպիդուսի ձեռքում։Նա ընդհանուր առմամբ ղեկավարում էր ութ լեգեոններ, ինչը մտավախություն առաջացրեց, որ նա կարող է պարտություն կրել Գնեոս Պոմպեոսի ահեղ ուժից, որը բաղկացած էր ավելի քան տասներեք լեգեոններից և հետագա օժանդակներից։Իսպանական արշավը լի էր վայրագություններով, երբ Կեսարը իր թշնամիներին վերաբերվեց որպես ապստամբների.Կեսարի մարդիկ զարդարեցին իրենց ամրությունները կտրված գլուխներով և կոտորեցին թշնամու զինվորներին:Կեսարը նախ ժամանեց Իսպանիա և ազատեց Ուլիային պաշարումից։Այնուհետև նա արշավեց Կորդուբայի դեմ, որը կայազորում էր Սեքստոս Պոմպեյը, ով օգնություն խնդրեց իր եղբորից՝ Գնեուսից:Գնեուսը սկզբում հրաժարվեց ճակատամարտից՝ Լաբիենուսի խորհրդով, ստիպելով Կեսարին ձմեռային պաշարել քաղաքը, որն ի վերջո դադարեցվեց փոքր առաջընթացից հետո։Այնուհետև Կեսարը շարժվեց պաշարելու Ատեգուան, որը ստվերում էր Գնեուսի բանակը:Այնուամենայնիվ, զգալի դասալքությունները սկսեցին վնասել Պոմպեյան ուժերին. Ատեգուան հանձնվեց մ.թ.ա. 45 թվականի փետրվարի 19-ին, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ նրա Պոմպեացի հրամանատարը պատերի վրա կոտորեց կասկածյալ դասալիքներին և նրանց ընտանիքներին:Այնուհետև Գնեոս Պոմպեյի զորքերը նահանջեցին Ատեգուայից, իսկ Կեսարը հետևեց նրան:

Մունդայի ճակատամարտը (մ.թ.ա. 45 մարտի 17), հարավային Իսպանիա Ուլտերյորում, Կեսարի քաղաքացիական պատերազմի վերջին ճակատամարտն էր Օպտիմատների առաջնորդների դեմ։Մունդայում տարած ռազմական հաղթանակով և Տիտոս Լաբիենուսի և Գնեոս Պոմպեյուսի (Պոմպեոսի ավագ որդին) մահով Կեսարը քաղաքականապես կարողացավ հաղթանակով վերադառնալ Հռոմ, այնուհետև կառավարել որպես ընտրված հռոմեական դիկտատոր:Այնուհետև Հուլիոս Կեսարի սպանությունը սկսեց հանրապետականների անկումը, որը հանգեցրեց Հռոմեական կայսրությանը, որը սկսվեց Օգոստոս կայսրի օրոք:Կեսարը թողեց իր լեգատ Քվինտուս Ֆաբիուս Մաքսիմուսին՝ պաշարելու Մունդան և շարժվեց՝ խաղաղեցնելու գավառը։Կորդուբան հանձնվեց. քաղաքում ներկա զինված տղամարդիկ (հիմնականում զինված ստրուկներ) մահապատժի ենթարկվեցին, և քաղաքը ստիպված եղավ մեծ փոխհատուցում վճարել:Մունդա քաղաքը որոշ ժամանակ դիմադրեց, բայց պաշարումը ճեղքելու անհաջող փորձից հետո հանձնվեց՝ 14,000 գերի վերցնելով։Կեսարին հավատարիմ նավատորմի հրամանատար Գայոս Դիդիուսը որսացել է Պոմպեյան նավերի մեծ մասին։Գնեուս Պոմպեյուսը ապաստան փնտրեց ցամաքում, բայց Լաուրոյի ճակատամարտի ժամանակ անկյունում ընկավ և սպանվեց:Չնայած Սեքստուս Պոմպեյուսը մնաց ազատության մեջ, Մունդայից հետո այլևս պահպանողական բանակներ չկային, որոնք վիճարկում էին Կեսարի տիրապետությունը:Հռոմ վերադառնալուց հետո, ըստ Պլուտարքոսի, «հաղթանակը, որը նա տոնեց այս հաղթանակի համար, հռոմեացիներին դժգոհեց ամեն ինչից, քանի որ նա չէր հաղթել օտարազգի զորավարներին կամ բարբարոս թագավորներին, այլ ոչնչացրել էր մեծերից մեկի երեխաներին և ընտանիքը։ Հռոմի տղամարդիկ»:Կեսարին ցմահ դիկտատոր դարձրին, թեև նրա հաջողությունը կարճատև էր.

Լաուրոյի ճակատամարտը (մ.թ.ա. 45) եղել է Գնեոս Պոմպեյուս Մագնուսի որդու՝ Գնեոս Պոմպեյոս Կրտսերի վերջին կանգառը Հուլիոս Կեսարի հետևորդների դեմ մ.թ.ա. 49–45 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։Մունդայի ճակատամարտում պարտվելուց հետո կրտսեր Պոմպեյուսը անհաջող փորձեց փախչել Hispania Ulterior-ից ծովով, բայց ի վերջո ստիպված եղավ վայրէջք կատարել:Լյուսիուս Կեսեննիուս Լենտոյի գլխավորությամբ հետապնդվող կեսարական զորքերի կողմից Պոմպեացիները շրջվել են Լաուրո քաղաքի մոտ գտնվող անտառապատ բլրի մոտ, որտեղ նրանց մեծ մասը, այդ թվում՝ Պոմպեյոս Կրտսերը, սպանվել են մարտում։

Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Կեսարի նշանակումը բռնապետության մեջ, սկզբում ժամանակավորապես, այնուհետև մշտապես մ.թ.ա. 44-ի սկզբին, նրա փաստացի և, հավանաբար, անորոշ կիսաստվածային միապետական ​​իշխանության հետ միասին, հանգեցրին դավադրության, որը հաջողվեց սպանել նրան մարտի գաղափարների ժամանակ: 44 մ.թ.ա. երեք օր առաջ, երբ Կեսարը գնաց դեպի արևելք Պարթևաստան։Դավադիրների թվում կային շատ կեսարական սպաներ, որոնք գերազանց ծառայություն էին մատուցել քաղաքացիական պատերազմների ժամանակ, ինչպես նաև Կեսարի կողմից ներված տղամարդիկ։